گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

توضیحاتی در مورد مرور آقای بهرنگ نیک آئین (۲)

در این جا در دو مورد سوء تفاهم ایجاد شده است؛ یکم علت وجود صداهای فرعی و دوم نقش جنسیت ها در مقام. از ص ۶۰ تا ۷۵ مقام های ماهور و سه گاه (با استناد به ردیف ها و ترانه ها) بررسی شده اند. این بررسی با تئوری «مقام های دودانگی» که در حال حاضر در ایران رواج یافته است، مقایسه شده و نشان می دهد که مقام ها از دو دانگ یا «سلول» های دیگری هم ساخته نشده اند. نقش صدا ها به ترتیب اهمیتشان در صفحه ۵۹ تعریف شده است: صداهای فرعی مشخص کننده حدود مقام هستند.

استفاده از آنها برای نشان دادن مقام الزامی نیست. اما نوازنده یا آهنگساز می تواند از این محدوده صدا ها کوتاه مدت و گذرا استفاده کند بدون اینکه از مقام خارج شود یا به اکتاو زیر یا بم وارد شود.

در گوشه های ردیف از این صدا ها استفاده نشده است اما این دلیل بی خاصیت بودنشان نیست. در پیش درآمد های علی اکبرخان شهنازی از این صداهای فرعی استفاده می شود. شیوه دسترسی به این محدوده در کتاب (ص۶۵) تعریف شده است. صدا های اصلی مشخص کننده مقام هستند و در فاصله ای کوچکتر از اکتاو قرار دارند و در مقام های مختلف، از نظر تعداد و فاصله متفاوت هستند. مقام ها از سلول ها ساخته نشده اند. جنسیت ها «سلول» های سازنده مقام نیستند تعداد و نقش (فونکسیون) صداها مشخص کننده خط ملودی هستند و می توان گفت که هر مقام یک کیفیت خاص مدال دارد؛ در حالیکه جنسیت ها کیفیت تنال دارند. در ص ۷۷-۷۸ توضیح داده ام که جنسیت ها خاصیت هارمونی دارند.

در ص ۸۳ آمده است که جنسیت ها زیربنای هارمونیک مقام ها هستند. جنسیت های مقام ها شنیده می شوند. (همانگونه که در معماری جنسیت ها دیده می شوند) گوش یک موسیقیدان، همانگونه که فواصل موسیقایی را تشخیص می دهد، جنسیت ها را هم می تواند تشخیص بدهد. (نک به ص ۸۲-۸۳) لازمه اش اول شناخت جنسیت ها است که من هفت تا شناسایی کرده ام. در مقام های ماهور، راست، فیلی و… فضای تنال یا هارمونی و جنسیت ماژور (دو – می – سل یا سل – سی – ر) و در مقام های سه گاه، شور، ابوعطا و… جنسیت مجنب (دو – می کرن – سل یا سل – سی کرن – ر یا فا – لا کرن – دو) شنیده می شود، بعد از این شناسایی، پیدا کردن جای آنها در گستره مقام چندان دشوار نیست. با تعریف من از جنسیت، مقام های شور و ابوعطا و دشتی و افشاری، همجنس (مجنب و کوچک) هستند.

در حالیکه در بیات ترک جنسیت بزرگ هم شنیده می شود و با شور همجنس نیست. در مورد واژه «حال و هوا» ی جنسیت ها و مقام ها حق با آقای نیک آئین است. این یک گویش عامیانه و بی ربط است که متاسفانه تصحیح نشده است. درست این است که جنسیت ها کیفیتِ تنال و مقام ها کیفیتِ مدال، دارند، منابعی که من برای شناسایی مقام ها استفاده کرده ام در ص ۹۷ آمده است و بیشتر از دو ردیف میرزاعبدالله و کریمی هستند.

به ویژه تصنیف های قدیمی و ردیف دوره عالی علی اکبر خان شهنازی، منبع مهمی بوده است. شاید مشکل درک پدیده جنسیت به علت فقدان تصور از مبحث هارمونی باشد که از ذهن موسیقیدان های «سنتی» زدوده شده است.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است