روش نوشتن اطلاعات مراجع (و اقلام اطلاعاتی که در این بخش ارائه میشود) در [۱]، [۴] و [۵] با تفاوتهای کوچکی شبیه هم است، برای مثال روش مدخل نویسی برای کتاب در [۱] نویسندهی کتاب: عنوان کتاب. مترجم. محل نشر، نشر (منظور ناشر است)، تاریخ نشر، شمارهی صفحهها [۲] عنوان کتاب، نام نویسنده (نویسندگان)، نام برگردان کننده، محل نشر (م)، ناشر (ن)، صفحه شمار (ص)، موضوع، کتابخانه [۴] نام پدیدآور (نویسنده، گردآورنده و …). نام کتاب. جای نشر: ناشر، تاریخ نشر، صفحات [۵] نام مولف. نام کتاب. محل نشر، ناشر، زمان نشر، تعداد صفحات، مشخصات دیگر چنین است.
همانطور که در مثالهای بالا دیده میشود تفاوتهای کوچکی در اطلاعات و شیوهی نوشتار هر یک از مدخلها وجود دارد که علت آن تفاوت دیدگاه هر یک از مولفین و در مورد فرقهای [۱] با بقیه تفاوت منابع قابل دسترسی در زمان تدوین است. مولفان [۲] و [۳] که احتمالا کمتر با روشهای نوشتن کتابشناسی آشنا بوده و بر خلاف بقیه [۱] را هم سرمشق قرار ندادهاند، مشخصات را با همان شکلی که در شناسنامهی کتاب موجود است (حتا در قالب نوشتاری نیز [۳] از همین روش پیروی کرده است) آوردهاند.
در این میان [۳] قیمت کتابها را نیز به اطلاعات مدخلها افزوده؛ همین نکته نشان میدهد که نگارندهی [۳] احتمالا قصد نوشتن کتابشناسی عمومی کاربردیتر (از دید خوانندهی عام) داشته یا این که کمتر با کار تدوین کتابشناسی آشنا بوده است. [۲] نیز نام کتابخانهای که کتاب را در آن یافته و موضوع (البته مشخص نیست موضوع را خود استنباط کرده یا …؟) را به عنوان اطلاعات اضافی در مدخل آورده است.
از بین این ۵ کتابشناسی [۳] و [۵] حاوی توصیفهایی است، از محتویات مقاله یا کتاب معرفی شده. در [۳] اشاره شده که توصیفها از روی «منابعی که توسط ناشر یا مولف در مقدمهی کتاب آورده شده و یا در کتابنامههای وزارت ارشاد وجود داشته» نوشته شده. با وجود این گاه در این توصیفها اشاراتی وجود دارد دال بر آن که، نویسنده آن را افزوده است. این نوشتهها بیشتر در تایید منابع است؛ برای مثال: در [۳] ص۱۷۶، در توصیف «شعر و موسیقی و ساز و ادبیات فارسی» آمده «این کتاب از مهمترین منابع تحقیقی در مورد موسیقی ایرانی است» این گفته که معلوم نیست بر چه پایهای قرار دارد حتا اگر هم درست باشد اعتبار و بیطرفی یک کتابشناسی را مخدوش میکند.
یا در نمونهی دیگری در [۳] ص۱۷۳ نوشته شده: «اطلاعات جامعی در مورد این کتاب و موضوع شانزده مقالۀ موسیقی به دست نیامد» این جملهها که در توضیح کتابی به نام «شانزده مقاله موسیقی» آمده این سوال را به ذهن میآورد که: پس اطلاعات این مدخل از کجا آمده است؟ اگر از منبع دیگری نقل شده چرا اشارهای به آن نیست؟ و اگر نه… در همین مورد در مقدمه نیز جملهی جالب توجهی هست: «برای کتابهایی که به هیچ عنوان قابل دسترسی نبوده یا فاقد شناسنامهی کامل بودهاند (عموما کتابهای منتشر شده قبل از ۱۳۶۰) توضیحی نوشته نشده و با همان مشخصاتی که در دسترس بوده درج گردیدهاند» احتمالا اطلاعات کتابهایی که به هیچ عنوان در دسترس نبودهاند از منابع دیگری که به هیچ عنوان نام برده نشدهاند نقل شده است!
در [۵] اندازه و زبان منبعی که قرار بوده توصیف شود در نظر گرفته شده و سعی شده تا حدودی هم یک دستی زبان توصیفی کتاب حفظ شود. با توجه به اینکه در [۵] بعضی مدخلها در جاهای مختلف تکرار شده، چنانکه نویسنده نیز در «مقدمۀ مولف» مینویسد، توصیف هر یک متفاوت است. این عمل ضمن اینکه به نویسنده فرصت میدهد تا توصیف هر مدخل را متناسب با ردهبندیاش انتخاب کند اطلاعات بیشتری نیز از یک منبع به خواننده منتقل میسازد. برای مقایسه میان توصیفهای این دو کتاب مثال زیر میتواند کمک کند:
تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران؛ [۵] «تاریخچه ضبط صدا و دستگاههای آن در ایران. دو دوره ضبط صفحات ایرانی و مشخصات آثار ضبط شده. فهرست مشخصات تعدادی از صفحات ایرانیو مختصر شرح حال هنرمندان مربوط. تاریخچه ضبط صدا روی فیلم، رادیو، تلگراف و بیسیم در ایران. شرح بازیافت آثار صوتی قدیم توسط تمهیدات فنی ویژۀ مؤلف.
۱ نظر