ارکستر – قسمت چهارم - گفتگوی هارمونیک

Facebook Twitter

ارکسترهای پرجمعیت به همراه دسته های بزرگ و هماهنگ نوازندگان و رهبر ارکستر اغلب تداعی کننده موسیقی کلاسیک است که طرفداران خاص خودش را داشته که برای دوستداران موسیقی همواره مورد احترام و تحسین بوده است ؛اما این ارکسترهای بزرگ چه مشخصه هایی دارند؟ چه سازهایی در آنها استفاده میشود؟واقعا هر ساز مکانی مخصوص به خودش دارد؟ چند نوازنده دارند؟ چه کسی اولین بار برای این دسته ها آهنگ نوشت و تاریخچه این کارها در کجاست؟وازاین دسته سوالاتی که در ذهن دوستداران موسیقی وجود دارد ولی متاسفانه منابع فارسی در این حیطه کمتر وارد شده اند،در این مجال سعی داریم شما را بیشتر با این مبحث آشنا کنیم.

ارکستر های کوچک و متوسط را بررسی کردیم و با ساختار آنها هم تا حدی آشنا شدیم ،حال برای ارکسترهایی که نوازندگان آنها حدودآ بالای نود نفر میشود باید دسته ای جداگانه در نظر گرفته و چارچوبی خاص برای آن تدوین و معرفی کنیم، به این دسته های موسیقی در اصطلاح ارکستر سمفونیک (symphony orchestra) یا ارکستر فیلارمونیک (philharmonic orchestra) گفته میشود و باید اذعان داشت که این دو اسم در عمل به یک معنی و مفهوم بوده و به زبان سلیس تر اسم دوم برای دیگری است و در واقع هیچگونه تفاوتی با هم چه از لحاظ سازبندی یا قوانین ارکستراسیون ندارند.

در واقع ارکسترهای فیلارمونیک ارکستر هایی هستند که از طرف سازمانهای “دوستدار هنر” حمایت میشوند ولی ارکستر های سمفونیک ارکسترهایی هستند که توسط دولت حمایت میشوند.

لازم به ذکر است که کلمه “سمفونی” (symphony) که کلمه لاتین آن (symphonia) میباشد، از دو کلمه یونانی مشتق شده : یکی (syn ) که بمعنای “به اتفاق و با هم ” است و دیگری (phone) به معنی صدادهی؛ که با این تفاسیر به سادگی میتوان معنی این کلمه را چیزی شبیه” اجرای هماهنگ یا دسته جمعی” برداشت کرد.

اصولآ در ارکسترهای سمفونیک برای هر ساز یک دسته نوازنده – و نه مانند ارکسترهای مجلسی که برای هر ساز یک یا دو نوازنده به چشم میخورد – منظور میشود که باید توجه داشت این تقسیم بندی سازها در پارتیتور هم اعمال میشود.

اما مشخصه بارز برای ارکستر سمفونیک بعد از تعداد نوازندگان در آن، وجود رهبر ارکستر است که اگر بخاطر داشته باشید ارکستر مجلسی میشد فاقد رهبر باشد.

در مورد اولین ارکستر سمفونیک نیز اینطور که در کتابهای تاریخ موسیقی ذکر کرده اند، در نیمه قرن هجدهم (سال ۱۷۴۳) و در زمان دوک کارل تئودور اولین گروه ارکستر سمفونیک در شهر مان هایم آلمان تشکیل شد.

سازبندی در ارکستر

اولین ارکستر سمفونیک که ترکیبی از سه گروه اصلی سازهای زهی، بادی و کوبه ای را شامل میشد، ارکستر هجده نفری هایدن بود که در آن از بیشتر سازها در استفاده شده بود؛ بعدها موتزارت کلارینت و ترومبون را به این دسته افزود و نقش پیکولوی ارکستر را پربارتر کرد؛ در اینجا باید به خدمات ارزشمند بتهون، واگنر، برامس و چایکوفسکی هم اشاره داشت که در غنی تر نمودن بخش سازهای بادی و ضربی ارکستر جایگاه خاصی را در تاریخ موسیقی دارند.

در حال حاضر یک ارکستر سمفونیک استاندارد از چهار گروه اصلی ساز ها به این ترتیب تشکیل شده:

۱-سازهای زهی : ویلن – ویلا – ویلن سل – کنترباس

۲-سازهای بادی چوبی : فلوت – پیکولو- ابوا – ترومبون – کرآنگله( ابوا آلتو) – کلارینت –کلارینت باس – باسون(فاگوت) – کنتر باسون(کنتر فاگوت).

۳-سازهای بادی برنجی : هورن – ترومپت – ترومبون – باس ترومبون – توبا

۴-سازهای کوبه ای :تیمپانی – باس درام – پیانو و…(معمولآ هارپ هم در این دسته قرار میدهند)

ترکیب یک ارکستر استاندارد عمدتآ اینگونه است که در فوق ملاحظه کردید اگرچه از بعضی ساز ها دیگرهم به عنوان مکمل در استفاده میشود که از مهمترین سازهای مکمل،میتوان به این سازها اشاره داشت : ساکسوفون،گلس هارمونیکا* ، گیتار ، ماندولین، ترمین ، آکاردئون ، توبا ی واگنری ، کرنت و…

نحوه چیدن سازها در ارکستر

تصویر زیر نمایشی از نحوه چیدن سازها به صورت استاندارد در ارکسترسمفونیک های مدرن است؛ این طرز چیدن سازها از حدود اوایل قرن بیستم باب شد که اندکی تغییرات هم از آن زمان کرده اما در کل به همین صورت بوده و تفاوت چندانی نسبت به آن زمان نکرده:

تیمپانی و دیگر سازهای کوبه ای و هارپ

۱۳.تیمپانی و دیگر سازهای کوبه ای

۱۴.هارپ

نوع دیگری از مرتب کردن جایگاه سازها و نوازندگان که در قرن نوزدهم پا گرفت و متداول شد به این صورت بود که ویلن اول(۱) سمت چپ ارکستر و ویلن دوم(۲) در راست ارکستر ، ویلا (۳)و ویلن سل (۴) در وسط و سازهای بادی و برنجی و ضربی در اطراف آنها و وسط ارکسترمی نشستند.

اندازه ارکستر سمفونیک

تعداد نوازندگان ارکستر سمفونیک در طی قرون گذشته تغییرات زیادی پیدا کرده ؛ به این صورت که در اوایل قرن هجدهم حدودآ بیست نوازنده را شامل میشده که در اواخر همان قرن این تعداد به چهل نفر افزایش پیدا میکند و در اواسط قرن نوزدهم به شصت نفر میرسد. در ارکسترهای سمفونیک که در اوایل قرن بیستم درتاریخ شاهد هستیم، اجرا کنندگان این ارکسترها بیش از صد نفر را در بر میگیرند و ارکسترهای امروزی تقریبآ نود نوازنده را دارند.برای توجیه این مطلب، بعلاوه آشنایی بیشتر با تعداد نوازندگان هر گروه و سازها، جدول زیر را جایگزین بهتری نسبت به متن میدانم:

ذکر این نکته ضروری بنظر میرسد که برای داشتن یک ارکستر هیچ لزومی ندارد که دقیقآ از تمام این اعداد و ارقام پیروی کنیم چراکه این قوائد فقط برای داشتن یک نظم نسبی و نوعی قرارداد بیان میشوند و در حقیقت قدرت آهنگساز در ارکستراسیون و توانایی وی در ایجاد صداهای مناسب برای برقراری ارتباط با شنونده و انتقال پیام اولین و مهمترین عامل است؛ بعنوان مثال میتوان به قطعه حلقه نبلونگ (The Ring of The Nibelung<1876-1860>) از واگنر اشاره داشت که در آن از شش عدد هارپ استفاده شده در صورتی که در هیچ کتاب ارکستراسیون این روش ساز بندی ارئه نشده و این مسئله بطور کامل از ذوق و تبحر خالق اثر نشات میگیرد.

————————————————————————————————————

۱-the strings: violins, violas, cellos, double bass;

۲-the woodwinds: flutes, piccolos, oboes, English horn (cor anglais (French)), clarinets, bass clarinets, bassoons, contrabassoons;

۳-the brass: horns, trumpets, trombones, bass trombones, tuba;

۴-the percussion: timpani, bass drum, piano, harp;

۵-saxophone,glass harmonica, guitar, mandolin, theremin, accordion, Wagner tuba, cornet.

* گلس هارمونیکا سازی کاملآ متفاوت باساز دهنی است

منابع و مراجع:

site:

library.thinkquest.org

philharmonia.co.uk

en.wikipedia.org

composerplanet.com