مطالعه تطبیقی عود و گیتار (۴)

پس از ساسانیان و در پی استیلای خلفای مسلمان گستره این ساز در سراسر جهان اسلام از چین تا اندلس امتداد میابد. در زمان حکومت عبدالرحمان دوم بر اندلس و دعوت او از یک بربط نواز مشهور ایرانی به نام کمالدین زریاب این ساز به اسپانیا وارد میشود. زریاب بربط را در این دیار گسترش و تکامل میدهد و از تلفیق این ساز با تار(دیگر ساز ایرانی) گیتار را میسازد. سالانه در اسپانیا بزرگداشتی به نام زریاب برگزار میشود. پاکو دلوسیا از مشهورترین نوازندگان گیتار در جهان برای گرامیداشت یاد او قطعه ای به نام زریاب ساخته است. فتح جزیره صقیله به دست مسلمانان و مراکز تجاری مهمی که بین شرق و غرب وجود داشت نقش به سزایی در برقراری ارتباط و روند گسترش فرهنگ موسیقایی بین غرب و شرق ایفا کرد.

” از قرن یازدهم میلادی به بعد سازهایی مشابه عود در اروپا معمول گردید که می توان گفت از مشتقات عود هستند و مهمترین آنها عبارتند از ماندولین و گیتار. ” (شعبانی، بی تا، ۶۶)

اروپاییان از اوایل دوره رنسانس همه مظاهر علمی و ادبی و هنری خود را مرهون فرهنگ یونان قدیم می دانستند و هوز هم کم و بیش بر این عقیده اند. از همین رو اختراع و استفاده از ساز بربت را به یونانیان قدیم نسبت می دهند. به این دلیل که شباهتی بین گیتار از خانواده بربت و تنبور و کیتارا که سازی یونانی و از خانواده لیر است وجود دارد.

۱- مجموعه ای از هشت مجسمه گلی کوچک که طول آن ها بین هفده تا نوزده سانتی متر است در مقبره شانگ شینگ چین که یکی از آناه نوازنده بربت را نشان می دهد. ۵۸۱ – ۶۱۸ پ. م

۲- بربت نوازان دوره ساسانی – همنوازی با دایره

۳- جام سیمین دوره ساسانی – نقش حکاکی شده بربت نواز

روایت‌های متفاوتی درمورد تاریخچه گیتار وجود دارد؛ عده‌ای بر این عقیده‌اند که گیتار از مصر سرچشمه گرفته است و عده‌ای نیز بر این نظرند که آن از سیتارای یونانی-آشوری (Greek Assyrian Cithara) که به وسیله رومی‌ها به اسپانیا آورده شده گرفته شده است. گیتار نتیجه تحول لوت در اروپا است. لوت نیز خود تحول یافته عود (به عربی العود = چوب) و بربط است.

در زمان حکومت اسلامی در اروپا که این ساز توسط زریاب و چند تن از شاگردانش به اندلس برده شد به گیتار، کیتارا یا قیتارا می‌گفتند و نام کنونی آن برگرفته از همین نام است. در واقع وجود پسوند تار در نام گیتار می‌تواند موید این باشد که گیتار سازی ایرانی است.

“در قرون وسطی سازی در اروپا که روت و یا روتا نامیده می شد معمول بوده است، روت شبیه عود نیست و به سیتار قدیمی یونان بیشتر شباهت داشت ولی مانند عود سازی زهی است که با مضراب نواخته می شده و شاید نام آنرا از کلمه “رود” که به معنی عود می باشد گرفته اند.” (شعبانی، بی تا، ۶۳)