باغلاما در قرن بیستم، حالتی بین تکامل و استانداردسازی (II)

سه شنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۴

، توسط: هادی سپهری

در تصویر پائین از کتابِ «توصیف تاریخی، تکنیکی و ادبی آلات موسیقی شرقی» نوشته ی گیوم آندره ویّوتو در ۱۸۳۲م. از چپ به راست تنبورِ بُلغاری، تنبور باغلاما، تنبورِ بوزوک و تنبورِ شرقی را مشاهده می کنید [با توجه منابع مختلف از جمله موسیقی الکبیر نوشته ی فارابی به نظر می رسد عنوان تنبور یک اصطلاح عمومی برای انواع لوت دسته بلند بوده است]

در تصویر بالا، موسیقیدان و موسیقی شناس بزرگ بِلا بارتوک که به منظور تحقیق بر روی موسیقی مردمیِ ترکیه به این کشور سفر کرده بود دیده می شود به همراه همکارانِ ترکیه ای، نوازنده ی «ساز» عثمان پهلوان جلوی جمع نشسته است [سال ۱۹۳۶ م.].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در تصویر بالا که از اجتماع و فستیوال عاشیق ها در ۱۹۳۲ گرفته شده است، ساز باغلاما، قبل از تغییراتی که منجر به تولد باغلامای امروزی شد، مشاهده می شود. سمت راست تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» که از معروفترین و بزرگترین عاشیقهای قرن بیستم ترکیه بود مشاهده می شود.‬‬‬‬

در این تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» با باغلامای قدیمی دیده می شود. با توجه به منابعِ موجود متوجه می شویم که تا نیمه ی اول قرن بیستم ساز باغلاما اندازه ی کوچکتری از حالت فعلی خود داشته است. پس از ۱۹۵۰ م.، به خصوص در رادیو، به جای کلمه ساز استفاده از اصطلاح «باغلاما» برای نام بردن از این آلت موسیقی آغاز شد. اکنون در ترکیه هم کلمه «ساز» و هم «باغلاما» برای این ابزار موسیقی استفاده می شود.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

نظریه پردازی برای یک موسیقی مردمی و ایجاد تغییرات مُرفُلژُیک در «ساز»
موسیقی شناسان در دهه ۱۹۳۰ م. به طور موازی به نظریه پردازی برای موسیقی کلاسیک ترکی و موسیقی مردمی ترکیه پرداختند. «ساز»ها از مناطق گردآوری شد و شیوه های مضراب گذاری، کوکها، وزن و پایه های ریتمیک و سیستم مدالِ موسیقی مرتبط با آن بررسی و طبقه بندی شد. در این اثناء با پیروی از دستان بندیِ «تنبور بزرگ» پرده های بیشتری بر روی «ساز» بسته شد. اما از رساله ی «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته ی خضر آقا کمانی و تصویری که در آن از سازی با عنوان بوزوغ آمده پیداست که این موضوع در آن زمان ها ریشه دارد.

در تصویر بالا در رساله ی موسیقیِ «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته خضر آقا کمانی در ۱۷۵۰ با تصویر این ساز برخورد می کنیم که بالای آن نام بوزوغ آمده است [همان گونه که در تصویر مشخص است این ساز دارای شش سیم است، امروزه ساز عاشیق های برخی مناطق شرق ترکیه همچنان شش سیم دارد].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در دهه ی ۱۹۶۰ و با خواست موسیقی دانان تغییرات مُرفُلُژیکِ اساسی ای در «ساز» شروع شد. کاسه به شکل U بزرگتر و عمیق تر شد و در انتهای آن یک سوراخ ایجاد شد [زیر سیم گیر]. صفحه ی چند تکّه و خمیده به حالت صاف تک تکّه در آمد. سرپنجه ی صافِ کمی به عقب، نسبت به دسته، خم شد. در کنار این تغییراتْ در دسته ی سیم های اول و برخی اوقات سیم های دوم و سوم، به جای سیم های یک جنس و یک قطر و در کنار سیم های فولادی ساده، سیمه ایی از جنس مرکزی فولاد با لایه ی بیرونی پیچیده شده از جنس برنج بسته شد (تصویر پایین). با این تغییرات رنگ و حجم صدای باغلاما تغییر کرد. به علاوه افزایش تعداد پرده ها و تعیین مجدد جایگاه آنها باعث اصلاحاتی در ملدی شد.

ارسال دیدگاه

موسیقی شناسی فمنیستی (XI)

بسیار روشن است که با چنین فرضی که نبوغ لازمه عقلانیت و عقلانیت ریشه دار در مذکر بودن باشد، زنان پیشاپیش از دایره پدیدآورندگان آثار هنری بیرونند؛ بدین معنا که کارهای زنان می تواند از سنخ کارهای ماهرانه باشد، اما فاقد نبوغ است.

نگاهی گذرا به جریان بندی های موسیقی ایران؛ به بهانه سالروز درگذشت پرویز مشکاتیان (IV)

مشکاتیان در دهه ۷۰ آثار دیگری را به جامعه هنردوستان ایران تقدیم می کند که خوانندگان آن عموما قوت محمدضا شجریان را ندارند و بعضا مجری های خوبی برای آثار او نیستند ولی بی‌شک هنر آهنگسازی او به نهایت گوش نواز است؛ از جمله «مقام صبر» با صدای علیرضا افتخاری، «افق مهر» با صدای زنده یاد ایرج بسطامی، «کنسرت عارف» سال ۱۳۸۶ با صدای شهرام ناظری و…

آخرین ارسال‌ها

از روزهای گذشته…

نقدى بر رسیتال پیانو لیلا رمضان در شیراز (I)

پنجشنبه ٢۶ آذرماه، تالار حافظ شیراز پذیراى لیلا رمضان، پیانیست ایرانى مقیم سوئیس بود. کنسرتى که از جهات بسیارى شایان توجه است. نکته ی حائز اهمیت نخست، کلاس بالاى نوازندگى این پیانیست بود. تکنیک درخشان، چالاکى و صلابتى که اجراى آثار موسیقى معاصر مى طلبد، درک ساختارهاى ریتمیک پیچیده و متنوع، حساسیت روى درجه بندى دینامیکى صدا، پدالگیرى متنوع بر اساس بافت و فضاسازى هر قطعه، شناخت موسیقى کلاسیک ایرانى و موسیقى معاصر جهان، به لیلا رمضان این توانایى را داده بود که بتواند بدون نگرانى از دشوارى آثار، به بیان رسا و نافذ خواست آهنگسازان بیاندیشد.

آرشه خمیده، بدعتی از تلمانی (II)

با این موهای شل می توان سه یا چهار سیم را همزمان نواخت. شاید برای کسانی که آشنایی به نحوه اجراهای آکورد های چهار صدایی با ویولون ندارند این سئوال پیش آید که تا پیش از این مگر ویولن چطور این آکوردها را اجرا می کرده؟ جواب خیلی ساده است، به طور جدا! در واقع آرشه های معمول ویولن در حالت کشیده نمی توانند روی بیشتر از دو سیم قرار بگیرند و چاره ای جز این نیست که آکوردهای چهار صدایی را دو به دو ولی با سرعت اجرا کنیم تا حداقل تا حدی همزمان به گوش برسد.

ایران در کشاکش موسیقی (V)

متاسفانه حتی آهنگسازان تحصیل کرده ما بدنبال عادت مردم به شنیدن موسیقی با کلام ونگران از افت درآمد مالی‌، بیشتر آثار خود را به آواز اختصاص می‌ دهند و ذهن مردم را محدود نگاه داشته و شرکت های انتشارت موسیقی که موسسات تجاری هستند نه هنری و فرهنگی، اکثرشان از خرید موسیقی بدون کلام خودداری می کنند. بیشتر اینگونه کاسبکاران خریدار و خواهان انتشار موسیقی بی کلامی هستند که کلامش سالها سال در گوش های مردم بوسیله خوانندگان معروف خوانده شده و جا گرفته باشد و در واقع شنونده این آثار خاطرات شان را زمزمه می کنند.

نغمه های بومی ایران با پیانو

گیتی آجودانی، پیانیست ایرانی مقیم واشینگتن، به تازگی آلبومی جدید با نام «خاطرات ایران» در آمریکا منتشر ساخته است. این آلبوم دربرگیرنده بیست ترانه محلی از مناطق مختلف ایران همراه با چهار اثر به نام های «پرلود»، «فانتزی ژیلا»، «خواب های طلایی»، «راپسودی اصفهان» اثر جواد معروفی (۱۳۷۱-۱۲۹۴) و ترانه «مرا ببوس» اثر مجید وفادار(۱۳۵۴-۱۲۹۱) است.

گزارش جلسه هفتم «کارگاه آشنایی با نقد موسیقی» (IV)

علاوه بر اینها دو نوشتار دیگر (که لزوماً نقد نیستند) در مورد «گوستاو مالر» که نقد آثارش بسیاری اوقات آمیخته با شناخت از زندگی‌نامه‌اش صورت می‌گیرد، ارایه شد؛ یکی با گرایشی بسیار پر رنگ -حتی در عنوان- به روانشناسی موسیقی (The “Mahler’s Brother Syndrome”: Necropsychiatry and the Artist) و دیگری با فرازهایی از زندگی‌نامه برای یافتن روابطی موسیقی‌شناسانه (Textual and Contextual Analysis: Mahler’s Fifth Symphony and Scientific Thought).

اطلاعیه چهارم مسابقه کشوری گیتار کلاسیک تهران ۸۷

مرحله مقدماتی این مسابقات طی سه روز متوالی در خانه هنرمندان از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۹:۰۰ به شرح زیر برگزار خواهد شد: روز اول – سه شنبه ۲۹ / مرداد / ۸۷ (سالن ناصری)

موسیقی همان درد و رویا

نشانه‌های مشترک میان ما، همان درد و رویاست که در نقطه‌ای دور، خانه را جان داد و خاک را آهنگِ دیگر. دور از وطن، نَفَس مهار ندارد و زمین فرجامی تراژیک می‌گیرد و موسیقی می‌خواهد اعتراض از طبیعت جماعتی را عرضه کند که در خیابان امروز من پرسه می‌زند. تجربه‌ای که بیم و اضطراب را از گذشته آورد و از حال برد. و این همان خرق عادت است که از نظم اجتماعی دور شده و موسیقی ما را تنها گذاشته است. نتیجتا برای رهایی از این برزخ عمومی، تلاش جانکاه برای بازیابی موسیقی باید به‌دور از فردیتِ انضمامی باشد که در گرو تجدد آمرانه است و گاه هم در زیر لوای گفتمان مدرنیست ایرانی جا خوش می‌کند.

شبیه سازی سیستم ۱۲ نیم پرده مساوی در سیستم فواصل EDL

سیستم تقسیم مساوی طولی EDL یا Equal divisions of length به عنوان سیستمی از فواصل گویا و طبیعی٬ روش تعیین فواصل موسیقی است که در آن به جای به کارگیری نسبت های فرکانسی فواصل از روابط طولی وتقسیم طول سیم به فواصل مساوی و سپس برآورد نسبت های فرکانسی استفاده می شود.

نگاهی به وضعیت خواننده و خواننده سالاری در موسیقی معاصر ایران (V)

البته این مساله به برخی نوازندگان نیز سرایت کرده و برای مثال شاهد هستیم گروه شیدای کنونی نیز با همین وضعیت اداره می شود و اکثر نوازندگان این گروه از حقوق های هنری خود ناراضی هستند و آن را در شأن هنری خود نمی دانند. متاسفانه همانگونه که قبلا نیز ذکر شد هنرمندان خوانندۀ ما نه تنها تلاشی در جهت رفع این مشکلات فرهنگی و هنری نمی کنند بلکه در تلاش هستند تا این وضعیت همچنان به نفع آنها حفظ شود و آنها بتوانند از این مسیر، درآمد و حقوق بیشتری داشته باشند.

کارایندرو، بانوی موسیقی لایت (I)

خانم النی کارایندرو (Eleni Karaindrou) در روستایی کوهستانی تیچیو در مرکز یونان به دنیا آمد و در آتن بزرگ شد، در آنجا او به تحصیل پیانو و تئوری در هلنیکن اُدین (Hellenikon Odion) پرداخت. از سال ۱۹۶۹ تا ۷۴ در رشته اتنوموزیکولوژی (ethnomusicology) در پاریس تحصیل کرد. در بازگشت به یونان در مرکز فرهنگی ORAلابراتواری برای سازهای سنتی یافت، از آن پس به نمایندگی از موسیقی یونان موسیقیدانی فعال بود.