باغلاما در قرن بیستم، حالتی بین تکامل و استانداردسازی (II)

سه شنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۴

، توسط: هادی سپهری

در تصویر پائین از کتابِ «توصیف تاریخی، تکنیکی و ادبی آلات موسیقی شرقی» نوشته ی گیوم آندره ویّوتو در ۱۸۳۲م. از چپ به راست تنبورِ بُلغاری، تنبور باغلاما، تنبورِ بوزوک و تنبورِ شرقی را مشاهده می کنید [با توجه منابع مختلف از جمله موسیقی الکبیر نوشته ی فارابی به نظر می رسد عنوان تنبور یک اصطلاح عمومی برای انواع لوت دسته بلند بوده است]

در تصویر بالا، موسیقیدان و موسیقی شناس بزرگ بِلا بارتوک که به منظور تحقیق بر روی موسیقی مردمیِ ترکیه به این کشور سفر کرده بود دیده می شود به همراه همکارانِ ترکیه ای، نوازنده ی «ساز» عثمان پهلوان جلوی جمع نشسته است [سال ۱۹۳۶ م.].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در تصویر بالا که از اجتماع و فستیوال عاشیق ها در ۱۹۳۲ گرفته شده است، ساز باغلاما، قبل از تغییراتی که منجر به تولد باغلامای امروزی شد، مشاهده می شود. سمت راست تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» که از معروفترین و بزرگترین عاشیقهای قرن بیستم ترکیه بود مشاهده می شود.‬‬‬‬

در این تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» با باغلامای قدیمی دیده می شود. با توجه به منابعِ موجود متوجه می شویم که تا نیمه ی اول قرن بیستم ساز باغلاما اندازه ی کوچکتری از حالت فعلی خود داشته است. پس از ۱۹۵۰ م.، به خصوص در رادیو، به جای کلمه ساز استفاده از اصطلاح «باغلاما» برای نام بردن از این آلت موسیقی آغاز شد. اکنون در ترکیه هم کلمه «ساز» و هم «باغلاما» برای این ابزار موسیقی استفاده می شود.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

نظریه پردازی برای یک موسیقی مردمی و ایجاد تغییرات مُرفُلژُیک در «ساز»
موسیقی شناسان در دهه ۱۹۳۰ م. به طور موازی به نظریه پردازی برای موسیقی کلاسیک ترکی و موسیقی مردمی ترکیه پرداختند. «ساز»ها از مناطق گردآوری شد و شیوه های مضراب گذاری، کوکها، وزن و پایه های ریتمیک و سیستم مدالِ موسیقی مرتبط با آن بررسی و طبقه بندی شد. در این اثناء با پیروی از دستان بندیِ «تنبور بزرگ» پرده های بیشتری بر روی «ساز» بسته شد. اما از رساله ی «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته ی خضر آقا کمانی و تصویری که در آن از سازی با عنوان بوزوغ آمده پیداست که این موضوع در آن زمان ها ریشه دارد.

در تصویر بالا در رساله ی موسیقیِ «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته خضر آقا کمانی در ۱۷۵۰ با تصویر این ساز برخورد می کنیم که بالای آن نام بوزوغ آمده است [همان گونه که در تصویر مشخص است این ساز دارای شش سیم است، امروزه ساز عاشیق های برخی مناطق شرق ترکیه همچنان شش سیم دارد].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در دهه ی ۱۹۶۰ و با خواست موسیقی دانان تغییرات مُرفُلُژیکِ اساسی ای در «ساز» شروع شد. کاسه به شکل U بزرگتر و عمیق تر شد و در انتهای آن یک سوراخ ایجاد شد [زیر سیم گیر]. صفحه ی چند تکّه و خمیده به حالت صاف تک تکّه در آمد. سرپنجه ی صافِ کمی به عقب، نسبت به دسته، خم شد. در کنار این تغییراتْ در دسته ی سیم های اول و برخی اوقات سیم های دوم و سوم، به جای سیم های یک جنس و یک قطر و در کنار سیم های فولادی ساده، سیمه ایی از جنس مرکزی فولاد با لایه ی بیرونی پیچیده شده از جنس برنج بسته شد (تصویر پایین). با این تغییرات رنگ و حجم صدای باغلاما تغییر کرد. به علاوه افزایش تعداد پرده ها و تعیین مجدد جایگاه آنها باعث اصلاحاتی در ملدی شد.

ارسال دیدگاه

تعطیلی برنامه های موسیقی به دلیل شیوع کرونا

لغو مجدد کلیه فعالیت های هنری در سراسر کشور، طی اطلاعیه جدیدی از وزارت ارشاد تا یک هفته دیگر اعلام شد. در پی شیوع ویروس کرونا و جهت پیشگیری از گسترش آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در توافق و تصمیم مشترک با وزارت بهداشت، طی اطلاعیه ای کلیه کنسرت ها، اجراهای تئاتر، اکران سینمایی و دیگر تجمعات هنری را تا تاریخ جمعه نهم اسفندِ جاری ملغی اعلام و محمد الهیاری، مدیر کل دفتر موسیقی این خبر را رسما ابلاغ کرد.

واکاوی نظری موسیقی امبینت (IX)

او در کتاب خود «موسیقی در گذر از قرنها» داستانی جالب از پادشاه موسیقی شفا بخش استیون هالپرن (۵۲) نقل می کند: «بعد از اتمام یک سمینار در مورد موسیقی نیوایج که در دهه ۷۰ برگزار شده بود من او (استیون هالپرن) را برای صرف شام به خانه ام دعوت کردم و مدت زیادی در باره موسیقی باب روز یعنی نیوایج صحبت کردیم. در آخر من در مورد آلبومش اخیرش (۵۳) از او سوال کردم. یادداشت های او درخلال بروشور آلبوم ادعا می کرد که هر یک از هفت آهنگ این آلبوم برای مدیتیشنی خاص و مخصوص یکی از چاکراهای هفتگانه است. می خواستم بدانم که او از کجا می فهمد که کدام آکورد و چگونه روی چاکرای خاصی تاثیر دارد؟ من او را به این دلیل تحت فشار گذاشتم که فکر می کردم شاید او به معدن طلای اسرار آمیز عرفان (!) دست پیدا کرده است. سرانجام خندید و گفت: همه اینها فقط یک فریب است. نیازی به گفتن نیست که پس از آن، از اینگونه باورها دست برداشتم و رابطه ما همان جا برای همیشه تمام شد.»

آخرین ارسال‌ها

از روزهای گذشته…

پاسخی بر یک سئوال

شهریور ماه سال گذشته بود که مطلبی در این سایت منتشر شد با عنوان «چند سوال!» که به اجرای موسیقی کشورهای غربی با سازهای ایرانی می پرداخت. این نویسنده در نوشته ای دیگر به طنز اجرای موسیقی غربی با سازهای ایرانی به «پیتزای قرمه سبزی» تشبیه کرده بود.

دیواری به نام شورای شعر (II)

نکته مبهم بعدی در مورد شاعران معاصری است که قداست و مرتبه ی معنوی دسته اول را ندارند ولی کتاب های اشعارشان قبلاً چاپ شده است. چاپ یک کتاب شعر بدین معناست که به طریق اولا اشعار فوق از زیر نظر و تیغِ اصلاح وزارت مجترم ارشاد گذشته است و به ناچار باید بپذیریم که اینگونه شعر ها مشکلات خاصی را که قبلاً به آن اشاره کردیم ندارند. حالا چرا باید انرژی مضاعفی را هزینه کنیم و این دوباره کاری را به جان بخریم و یک بار دیگر اشعار مذکور را ممیزی کنیم؟ و مثلاً شعری را که یک سال قبل به عنوان یک شعرِ قابل چاپ، مجوز گرفته، امسال مجوز آلبومش را رد کنیم و سال دیگر احتمالاً به چاپ دوم کتابش مجوز بدهیم.

بررسی الگوی عشقی (II)

برای نمونه، اندازه طول ۲۶۵ میلیمتر ذکر شده، در حالی که این مقدار پس از اندازه گیری ۲۶۱٫۱۰ میلیمتر است.

اصول کاربردی هارمونی (قسمت دوم)

رویکردهای مبتنی بر بینش هانریش شنکر (heinrich schenker) از این امتیاز برخوردارند که بیش از روش های دیگر، بر پایه «شنیدن» تکیه دارند. خصوصاً این فرضیه که همه آکوردها از اهمیت ساختاری یکسانی برخوردار نیستند و این امر که معنای هارمونیک یک قطعه نسبت به زمینه ی خطی آن تغییر می یابد، از بینشی انتقادی خبر می دهد.

نت هایی از حاشیه های موسیقی (III)

برخی از آنها نام مستعار برگزیدند، نام هایی مانند «خانم هارمونیکا»؛ بسیاری از آنها نیز به فراموشی سپرده شدند تا زمانی که رشته ی مطالعات جنسیت (gender studies) به جانبخشی به تاریخ فراموش شده ی زنان پرداخت. آرون کوهن (Aaron Cohen) در دانشنامه ی بین المللی زنان آهنگساز (International Encyclopedia of Women Composers) که در سال ۱۹۸۷ چاپ شد، از ۶۰۰۰ آهنگساز زن نام می برد.

هرکول پوآرو

کارآگاهی بلژیکی برای اولین بار با نام هرکول پـوآرو (Heccule Poirot) در سال ۱۹۲۰ در اولین رمان آگاتا کریستی (Agatha Christie) به نام “The Mysterious Affair At Styles” ظاهر شد. با موفقیت بی مانندی که این رمان بدست آورد، کریستی تا سال ۱۹۷۵ که رمان “The Last Case” را نوشت بارها و بارها از این شخصیت در رمانهای خود استفاده کرد.

ارول گارنر، ترانه میستی و جز استاندارد

برای نوشتن شرح حال نوازنده ای که بیش از هر چیز به “آن کسی که میستی – Misty – را ساخته” شهرت دارد، بد نیست ابتدا کمی درباره ترانه جز استاندارد و اهمیت آن بگوییم، زیرا این ترانه که موسیقی آن- به قصد اجرای بدون کلام – در سال ۱۹۵۴ توسط پیانیستی به نام ارول گارنر ساخته و سپس اشعار آن توسط جانی برک (Johnny Burke) سروده شد، یک ترانه جز استاندارد به شمار میرود.

در باب متافیزیک موسیقی (IX)

یک رشته آکورد کنسونانت، همچون کرختی ناشی از برآورده شدن امیال، ملال آور و خسته کننده و پوچ می شود. از این رو گرچه دیسونانس ها ناراحت کننده اند و تاثیری تقریبا دردناک دارند، با این حالب باید به کار روند، اما تنها برای آنکه دوباره و با آمادگی مناسب در کنسونانس ها حل شوند. در حقیقت، در سرتاسر موسیقی تنها دو آکورد اصلی وجود دارد، یعنی آکورد دیسونانت هفتم و تریاد هارمونیک و تمامی آکوردهای موجود را می توان به این دو آکورد برگرداند.

رمزگشایی آکوردها با DNA!

پیتر نئوبیکر، طراح نرم افزارهای موسیقی، اهل کشور آلمان، برنامه ای به نام DNA به معنای دسترسی مستقیم به نت، را ساخته است که می تواند یک آکورد را به نت های جداگانه تبدیل کند تا آکورد ترکیب جدیدی بخود بگیرد. برای تولید کنندگان موسیقی که تقریباً همگی از کامپیوتر استفاده می کنند، این برنامه نقش مهمی را در ایجاد تغییرات خواهد داشت.

خانواده گوارنری

گوارنری (Guarneri) نام فامیل گروهی از بزرگترین مدعیان سازنده انواع ویولن (خانواده ویولون) در سده ۱۷ و ۱۸ میلادی در کرمونای ایتالیاست که با سازندگان بزرگی همچون گروههای سازندگان آماتی Amati و استرادیواری Stradivari قیاس شده اند.