باغلاما در قرن بیستم، حالتی بین تکامل و استانداردسازی (II)

سه شنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۴

، توسط: هادی سپهری

در تصویر پائین از کتابِ «توصیف تاریخی، تکنیکی و ادبی آلات موسیقی شرقی» نوشته ی گیوم آندره ویّوتو در ۱۸۳۲م. از چپ به راست تنبورِ بُلغاری، تنبور باغلاما، تنبورِ بوزوک و تنبورِ شرقی را مشاهده می کنید [با توجه منابع مختلف از جمله موسیقی الکبیر نوشته ی فارابی به نظر می رسد عنوان تنبور یک اصطلاح عمومی برای انواع لوت دسته بلند بوده است]

در تصویر بالا، موسیقیدان و موسیقی شناس بزرگ بِلا بارتوک که به منظور تحقیق بر روی موسیقی مردمیِ ترکیه به این کشور سفر کرده بود دیده می شود به همراه همکارانِ ترکیه ای، نوازنده ی «ساز» عثمان پهلوان جلوی جمع نشسته است [سال ۱۹۳۶ م.].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در تصویر بالا که از اجتماع و فستیوال عاشیق ها در ۱۹۳۲ گرفته شده است، ساز باغلاما، قبل از تغییراتی که منجر به تولد باغلامای امروزی شد، مشاهده می شود. سمت راست تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» که از معروفترین و بزرگترین عاشیقهای قرن بیستم ترکیه بود مشاهده می شود.‬‬‬‬

در این تصویر عاشیق «ویصل شاطراوغلو» با باغلامای قدیمی دیده می شود. با توجه به منابعِ موجود متوجه می شویم که تا نیمه ی اول قرن بیستم ساز باغلاما اندازه ی کوچکتری از حالت فعلی خود داشته است. پس از ۱۹۵۰ م.، به خصوص در رادیو، به جای کلمه ساز استفاده از اصطلاح «باغلاما» برای نام بردن از این آلت موسیقی آغاز شد. اکنون در ترکیه هم کلمه «ساز» و هم «باغلاما» برای این ابزار موسیقی استفاده می شود.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

نظریه پردازی برای یک موسیقی مردمی و ایجاد تغییرات مُرفُلژُیک در «ساز»
موسیقی شناسان در دهه ۱۹۳۰ م. به طور موازی به نظریه پردازی برای موسیقی کلاسیک ترکی و موسیقی مردمی ترکیه پرداختند. «ساز»ها از مناطق گردآوری شد و شیوه های مضراب گذاری، کوکها، وزن و پایه های ریتمیک و سیستم مدالِ موسیقی مرتبط با آن بررسی و طبقه بندی شد. در این اثناء با پیروی از دستان بندیِ «تنبور بزرگ» پرده های بیشتری بر روی «ساز» بسته شد. اما از رساله ی «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته ی خضر آقا کمانی و تصویری که در آن از سازی با عنوان بوزوغ آمده پیداست که این موضوع در آن زمان ها ریشه دارد.

در تصویر بالا در رساله ی موسیقیِ «تفهیم المقامات فی تولید النغمات» نوشته خضر آقا کمانی در ۱۷۵۰ با تصویر این ساز برخورد می کنیم که بالای آن نام بوزوغ آمده است [همان گونه که در تصویر مشخص است این ساز دارای شش سیم است، امروزه ساز عاشیق های برخی مناطق شرق ترکیه همچنان شش سیم دارد].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در دهه ی ۱۹۶۰ و با خواست موسیقی دانان تغییرات مُرفُلُژیکِ اساسی ای در «ساز» شروع شد. کاسه به شکل U بزرگتر و عمیق تر شد و در انتهای آن یک سوراخ ایجاد شد [زیر سیم گیر]. صفحه ی چند تکّه و خمیده به حالت صاف تک تکّه در آمد. سرپنجه ی صافِ کمی به عقب، نسبت به دسته، خم شد. در کنار این تغییراتْ در دسته ی سیم های اول و برخی اوقات سیم های دوم و سوم، به جای سیم های یک جنس و یک قطر و در کنار سیم های فولادی ساده، سیمه ایی از جنس مرکزی فولاد با لایه ی بیرونی پیچیده شده از جنس برنج بسته شد (تصویر پایین). با این تغییرات رنگ و حجم صدای باغلاما تغییر کرد. به علاوه افزایش تعداد پرده ها و تعیین مجدد جایگاه آنها باعث اصلاحاتی در ملدی شد.

ارسال دیدگاه

پیرگلو: نسبت به گذشته افت داشتیم

در آن زمان من هم ماندم و به هر حال یک سری مسائل خانوادگی هم بود، برادرم فوت شده بود و دختراشان را باید نگه می داشتم، مادرم هم که سرطان گرفته بودند و فوت کردند، این شد که فعلا دیگر ماندگار شدم.

ویژگی‌های رابطه‌ی موسیقی و برآمدن دولت-ملت مدرن در ایران (VI)

این گواه کوتاه نشان می‌دهد پیش از تولد دولت-ملت مدرن هم تصوری از یک فرهنگ موسیقایی که بتوان آن را «موسیقی ایرانی» خواند در مراکز اصلی شهری، یعنی تجمع‌گاه‌های قدرت و ثروت، وجود داشت. با یک جستجوی سردستی نیز دست‌کم تا میانه‌ی دوره‌ی قاجار می‌توان پیشینه‌ی چنین مفهومی را عقب برد. برخلاف نمونه‌های اروپایی در ایران این زبان موسیقایی نه تنها ممنوع (۲۵) یا گمشده نبود بلکه حمایت‌شده و رسمی هم بود. موسیقی دستگاهی افزون بر تمایز بسیار روشن از موسیقی اروپایی، به قدر کافی از همتایانش، یعنی حوزه‌های موسیقایی عربی و ترکی نیز فاصله گرفته بود.

آخرین ارسال‌ها

از روزهای گذشته…

طراحی سازها (VII)

اقلیدس در آتن تحت تعالیم شاگردان افلاطون بود، اما پس از فتح مصر توسط اسکندر و نام‌گذاری و ایجاد شهر اسکندریه، وی در شمار بنیان‌گذاران «موزه» بزرگ و کتابخانه‌ای قرار گرفت که تحت تأثیر قوانین روشن فکرانه فرهنگی بطلمیوس اول در این شهر بنا شده بود. بطلمیوس به کمک جاذبه ابتدائی Diaghilev (که بعدها با انگیزه‌های مالی حمایت شد) برترین افکار و استعدادهای دنیای کهن را حول یک قطب ذهنی و فکری نوین گردآورد که مباحث آن از عربستان، یونان، آسیا، اروپا و آفریقا نشأت می‌گرفتند.

کنسرتوی رموز

کلارینت، تمی ساده و زیبا را، تنها با اجرای شش نت، می نوازد. بزودی، اولین تجربه به اوج رسیدن تم اول، با پیوستن بادی ها و زهی ها آغاز می گردد و در کوتاه زمانی، شنونده همراه با ارکستر، سرگردان درموج این موسیقی جابجا می گردد.

بازخوانی تجلیل آمیز از کول

هالی کول تریو مدتی بر اساس عناصر موسیقی پاپ دست به آزمایشاتی زدند که حاصل آن آلبوم Don’t Smoke in Bed در سال ۱۹۹۳ بود. این کار بخصوص، نسبت به آثار قبلی کول ملموس تر و جلا یافته تر بود و به کول فرصت داد تا یکی از چهره های محبوب موسیقی کانادا شود.

روش سوزوکی (قسمت چهل و هشتم)

هر انسانی مسئول خودش و وظایفش است این نگرش من نسبت به زندگی است و من از خود می‌خواهم و تمنا دارم که زندگی من در عشق و شادی طی بشود، در واقع هیچ کسی طالب بیچارگی و مورد نفرت قرار گرفتن نیست. کودکان نمونه‌های بارزی از پاکی هستند زیرا آنها سعی می‌کنند در پاکی و عشقی صاف و سرشار از وی زندگی کنند، من بدون کودکان قادر به زندگی نیستم اما بزرگترها را هم دوست دارم به آنها علاقه قلبی دارم و در نهایت آنها هم رفتنی هستند؛ انسانها باید به هم مهر بورزند و باعث تسلّای خاطر یکدیگر باشند و برای همدیگر باشند، این را موتسارت می‌آموزد و من هم بر این عقیده هستم.

رامپال، اسطوره فرانسوی فلوت (I)

ژان پیر رامپال در Marseille متولد شد، او فرزند آندره (Andree née Roggero) و فلوتیست موفق فرانسوی جوزف رامپال بود. ژان-پیر رامپال اولین نماینده عصر مدرن بود که فلوت سلو را در اتحادیه کنسرت بین الملل تثبیت کرد و موجب تحسین و تشویق بسیار زیاد مخاطبان شد، بطوریکه کنسرت های او با برنامه های خواننده های مشهور، پیانیستها و ویولونیستها برابری می کرد.

گفتگو با حسین علیشاپور (II)

دلیل دوم هم بحث عدم تحقیق است که این دوستان در شیوه هایی مانند شیوه ی تاج، شیوه ی ادیب، شیوه ی اقبال، شیوه ی طاهرزاده و … خیلی غور و تفحص نمی کنند و در این جزییات وارد نمی شوند که از آنها آگاهی یابند و با توجه به گفتمان امروزی آواز بتوانند حرف امروز خود را با شیوه ی خاص خود بیان کنند. مرحوم همایونپور همیشه به بنده نصیحتی می کردند که ”تو اگر در آواز خواندن تقلید نکنی، به شخصیت خودت احترام گذاشته ای و اثبات می کنی که یک انسان مستقل با فکری مستقل هستی”.

گری مور

رابرت ویلیام گری مور متولد چهارم آوریل سال ۱۹۵۲ در بلفاست، از شهرهای شمالی ایرلند، نوازنده گیتار و خواننده موفق دهه شصت که با گروههایی چون Thin Lizzy ، Colosseum II و Skid Row همکاری داشته است.

لیلا رمضان در جشنواره «سه گاه»

لیلا رمضان در جشنواره «سه گاه» پنسیلوانیا با اجرای آثار آهنگسازان ایرانی و ترک شرکت می کند. در این فستیوال که با حمایت دانشگاه کارنگی ملون آمریکا (Carnegie Mellon University) و مرکز موسیقی ایرانیان (CFIM) برگزار می شود غیر از لیلی رمضان هنرمندان دیگری از کشور ایران به اجرای برنامه می پردازند که شامل: داریوش ثقفی (Dariush Saghafi)، جهانگیر محمدی (Jahangir Mohammadi)، خسرو سلطانی (Khosrow Soltani) و کیان سلطانی (Kian Soltani) می شوند.

«بعد از تو هم در بستر غم می‌توان خفت»

تورج نگهبان، ترانه‌سرای ایرانی که از اواسط دهه ۱۳۷۰ در آمریکا ساکن شده بود، در سن ۷۶ سالگی در لس‌آنجلس درگذشت. تورج نگهبان در سال ۱۳۱۱ در شهر اهواز متولد شد و ترانه‌سرایی را از سال ۱۳۲۸ با شعری بر روی آهنگ همایون خرم آغاز کرد. همکاری وی با خوانندگانی چون ملوک ضرابی، دلکش، مرضیه، الهه، پوران، عهدیه، هایده، مهستی، بنان، ایرج، پروین و گوگوش ادامه پیدا کرد.

قول و غزل یا قول و غزل (IV)

به نظر می رسد تا همین جا نیز این چند قطعه، قابل تأمل و گوش دادنی(!) باشند و اثر، در داشتن داعیه ای بیش از این، قابل دفاع نخواهد بود. نه به این دلیل که توضیحی در خصوص جنبه های احتمالی دیگر داده نشده بلکه تنها به این دلیل صریح که خود اثر، توضیحی بیش از این ارائه نمی دهد. از این رو، رهاشدن از بند چیدمان دستگاهی همانگونه که صاحب اثر نیز بر آن تأکید نموده، گام موثری در ورود به فضاهای مدال جدید خواهد بود.