گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

باغلاما در قرن بیستم، حالتی بین تکامل و استانداردسازی (۳)

در مسئله افزایش پرده ها نقش «مظفر ساری سُزِن» (تصاویر زیر) را نباید نا دیده گرفت [مظفر ساری سُزِن که نقش بزرگی در معرفی و اجرای موسیقی مردمیِ ترکیه داشته خود در دهه ۱۹۴۰ م. سازی با ده سیم و اندازههای متفاوت می نواخته است].

برای افزودن پرده های بیشتر سازهای دسته بلند مناسب تر بود و حتی برخی بر روی صفحه ی ساز هم پرده بندی کردند به همین دلیل سازهایی با دسته های بلندتر ساخته شد. اما در دهه ی ۱۹۶۰ م. سازندگان به جای افزودن اندازه ی دستهْ به تکنیکی در ساخت صفحه دست زدند که بدون افزودن بیشتر بر طول دستهْ می توانستند پرده های بیشتری بر روی دسته ببندند.

به این صورت که شکل کاسه را، که به صورت گلابی است، در قسمت وصل دسته تغییر دادند و این باعث شد بدون افزایش فشار سیم ها و طول دسته ی ساز بتوانند پرده های بیشتری بر دسته ببندند [در تصویر زیر باغلامای اول از راست نشان می دهد کدام قسمت تغییر شکل داده است تا بدون افزودن طول دسته پرده های بیشتری بسته شود].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬


خانواده ی باغلاما‬‬‬

از مجموع این تغییرات نوعی استاندارد برای خانواده ی باغلاما پدید آمد. در این خانواده از اندازه ی مبنا [باغلامای دسته کوتاه] بقیه ی اعضاء یا بزرگترند یا کوچکتر. اندازه ی باغلاماها در طبقه بندی آنها تأثیر فراوانی دارد. در ساخت و پرده بندی باغلاما از نسبت طلائی هم استفاده می شود. در تصویر خانواده ی باغلاما از کوچکترین تا بزرگترین نشان داده شده است و این یکی از انواع دسته بندیِ این خانواده ی سازی است. جورا باغلاما، باغلامای دسته کوتاه، باغلامای دسته بلند، تنبورا باغلاما، دیوان سازی، میدان سازی [نوع دیگر دسته بندی که جامعتر است: میدان سازی – دیوان سازی – باس باغلاما – باغلامای دسته بلند – باغلامای دسته کوتاه – چگور باغلاما – شَلپه باغلاما – بالتا ساز – دَدَه سازی – جورا باغلاما – ایکی تلّی].‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬


جورا کوچکترین عضو این خانواده و سازی سه سیمه (شش سیم جفت) است. قبلاً به آن قپوز و یا اوچ تلّی هم می گفتند. باغلامای دسته کوتاه و دسته بلند مهمترین اعضای این خانواده اند. پس از ۱۹۸۰ م. گروه چهار نفره ی عارف ساق باعثِ همه گیریِ باغلامای دسته کوتاه شد. در همان زمان استفاده، ایجاد و گسترشِ تکنیک نواختن بدون مضراب، یعنی با انگشتان دستْ به همراه کوبیدنْ (VURMA) و کشیدنِ (ÇEKME) سیم بر روی دستهْ که به آن شَلپه گفته می شود، باز هم با تأثیر فراوان عارف ساق، آغاز شد.

تنبورا باغلاما که برای تشخیص تفاوت آن با تنبور بزرگِ مورد استفاده در موسیقی کلاسیک ترکی به انتهای آن یک الف اضافه شد سازی بین دیوان سازی و میدان سازی است. دیوان سازی آلت موسیقی مورد استفاده ی عاشیق ها بود که اطلاق این نام را مرتبط با اجرای موسیقی توسط عاشیق ـ اُزان ها در جلوی مجلس دیوان [محل رتق و فتق امور کشوری] می دانند.

میدان سازی در این خانواده بزرگترین ساز محسوب میشود. صدای قوی وبلند آن باعث می شد در فضاهای باز [مانند خیابان] و در سالن های بزرگ برای اجرا مناسب باشد [با توجه به نبودِ میکرفُن و آمپلی فایر]. بر اساس نقل قول ها در زمان امپراتوی عثمانی در جلوی سپاهیان برای روحیه بخشیدن به آنها و ترساندن دشمن با میدان سازی به اجرا می پرداختند. امروزه میدان سازی در بین موسیقی دانان ترکیه به ندرت استفاده می شود [عاشیق های شرق ترکیه هنوز استفاده می کنند].

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است