گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

در وهله نخست می بینیم که فاصله چهارم هایی که در موسیقی ایرانی مورد استفاده هستند، بیش از چهار و در واقع شش تا هستند و نام گذاری آنها با نام دستگاه ها، نامناسب و گمراه کننده است.



و مشکل دوم اینکه، «نوع» و «جنس» مترادف نیستند و دو مقوله متفاوت هستند. در نمودار بالا هر «دانگ» در دو «نوع»، یکی بر پایه صدای «دو» و دومی بر پایه صدای «سل» بنا شده است. «جنسیت»، در موسیقی پدیده ای است که در وهله نخست از مکان فاصله سوم شناسایی می شود.

«دانگ» های ۱ و۲، فاصله سوم بزرگ، (ط + ط) و جنسیت بزرگ (ماژور)،

«دانگ» های ۳و ۴، سوم کوچک (ط + ب) و جنسیت کوچک (مینور)،

«دانگ» های ۵ و ۶، سوم مجنب (ط + جـ)، دارند، که جنسیتی خاص موسیقی شرقی است.

اگر به هریک از دانگ های بالا یک پرده طنینی اضافه کنیم، به شش جنسیت، مطابق با تعریف آن در موسیقی شناسی سیستماتیک و پیشرفته معاصر، دسترسی پیدا می کنیم. نک به «موسیقی ایرانی» شناسی ص ۷۶ « جنسیت و گونگی مقام»)

تعریف «مقام» که در چاپ اول «مایه» نام داشته این است که:

«هرمایه از دو دانگ پیوسته تشکیل شده است. بیشتر مواقع تاکید ملودی بر نت مشترک بین دو دانگ است.» (ص۲۷)

این ساخت دودانگی که شاهد را در میان گرفته اند، در چاپ دوم حذف شده است، اما ساخت دو دانگی مقام بدون استدلال در چاپ دوم باقی مانده است:

«با گردش در محدوده های دو دانگ….یک مقام خاص به وجود می آید.» (چ۲ص۱۲۹)

علت اینکه، «مقام» یا «مایه» از دو دانگ تشکیل شده معلوم نیست.

در ادامه – به عنوان نمونه – با بررسی و تجزیه و تحلیلِ مقامِ مهم و مشهورِ شور و شناسایی سیستماتیک آن و مقایسه آن با شور در رساله داریوش طلایی، در پی توضیح مشکلات شناخت او از مقام دو دانگی هستم.

در این نمودار دیده می شود که با کوک معمولِ شور سل برای تار (فا-سل-دو ،) اجرای دانگ اول ممکن نیست.

علاوه بر این در صورت جدا بودن دانگ ها با یک پرده طنینی (آنچنان که در تابلو نموده شده ) با لا بکار و سی کرن در دانگ دوم مقام شور حاصل نمی شود. احتمالاً یک اشتباه نموداری است. برای مقام شور باید دانگها متصل باشند. در هرحال، برخلاف تئوری… مقام شور «با گردش در محدوده های دو دانگ… به وجود نمی آید»، مقام شور در فاصله پنجم « فا – دو» به وجود آمده است. در عمل هم می بینیم که صداهای مورد استفاده در درآمد شور – نوشته و اجرای داریوش طلایی از ردیف میرزاعبداله – دقیقا در فاصله پنجم درست قرار دارند. صدای فا نقش مهم دارد و بدون فا شور حاصل نمی شود. اگر زمان استفاده از هر صدا را هم بشماریم نمودار زیر نشان دهنده دقیق تعداد و مقدار استفاده صداهای درآمد شور را نشان می دهد. (نک به «موسیقی ایرانی» شناسی ص ۶۰ روش تجزبه و تحلیل گوشه ها)

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است