گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نقد تئوری «دودانگی» در مقام شناسی موسیقی ایرانی (۳)

اما در تابلو های عرضه شده از عوامل دیگر سازنده، فقط دو دانگی ها و نت شاهد، قابل شناسایی است. علاوه بر این دو دانگی های تابلو ها مانند یازده دو دانگی ها متصل نیستند بلکه با یک پرده طنینی جدا شده اند که در مجموع یک گام پدیدار می شود:

اما با این دودانگی مقام شور حاصل نمی شود چرا که در شور سل، لا، کرن و سی بمل است. احتمالاً یک اشتباه نموداری است و دانگ ها باید متصل باشند، تا برای «مقام شور»، یک گام یا «دورکامل» مانند «دستگاه شور» مجید کیانی حاصل شود، در حالیکه از دانگ اول فقط یک نت (فا) با این کوک قابل اجرا است. (۱)

۱. ۴. حسین علیزاده به پدیده «مقام شور» توجهی ندارد و دو گونه «درآمد شور» را شناسایی می کند:
« در آمد در دستگاه شور دو گونه است. درآمد خارا دارای دو دانگ کامل است »…. اما «درآمد شور» در دانگ دوم اجرا می شود و فقط از یک نت دانگ اول (فا) استفاده می کند. » (ص۲۱)

از این گفته چنین برمی آید که درآمد شور دارای دو دانگ کامل نیست و فقط از پنچ نت (فا، سل-شاهد، لاکرن، سی بمل، دو ) استفاده می کند، که در واقع صداهای اصلی مقام شور هستند، چنان که در ادامه بررسی خواهد شد. اما در نت نویسی «گستره درآمد خارا» به نت مهم ( دو) که خارج از دانگ اول است در پرانتز اشاره می شود:



و در نت نویسی «گستره درآمد شور» علاوه بر نت (فا) از دانگ اول، به نت ( ر) نیز اشاره شده است که خارج از دانگ دوم است:



می بینیم که با این تشتت در مقام شناسی، «تئوری دودانگی» تأیید نمی شود.

بنابرای سؤال این است که «مقام» شور چگونه است یا چگونه می تواند باشد؟

در وهله نخست می بینیم، همانگونه که حسین علیزاده اشاره کرده در شور سل با کوک (دو، سل، فا ): امکان استفاده از دانگ اول به غیر از نت «فا» وجود ندارد.

در عمل هم «درآمد شور » از ردیف میرزاعبد الله، با نت نویسی و اجرای داریوش طلایی در همین فاصله پنجم (فا — دو) انجام یافته و «مقام شور» دقیقاً قابل شناسایی است. صدای «فا» نقش مهم دارد و بدون «فا» شور حاصل نمی شود. اگر زمان استفاده از هر صدا را هم بشماریم نمودار زیر نشان دهنده دقیق تعداد و مقدار استفاده صداهای درآمد شوردر ردیف میرزاعبدالله را نشان می دهد: (۲)

اما به این معنی نیست که صداهای بم تر از « فا » و زیر تر از « دو » در «مقام شور» نقشی ندارند.
در اجراهای دیگر مانند ردیف آوازی محمود کریمی به شور بم هم اشاره می شود که «درآمد خارا » نام دارد.
اما اگر اینجا هم «تجزیه» کنیم، می بینیم که ارزش صدا هادر شور بم، کمتر از صدا های اصلی در فاصله فا تا دو است.

پی نوشت
۱- نک به «نقد تئوری پردازی داریوش طلایی» به همین قلم در سایت «گفتگوی هارمونیک»

۲- نک به «موسیقی ایرانی» شناسی به همین قلم ص ۶۰ روش تجزبه و تحلیل گوشه ها

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است