گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گزارشی از یک کنسرت چهارساعته (۲)

موسیقی قرن پانزده ایران در مرزهای کنونی ایران قابل دسترس نیست اما در ترکیه‌ی کنونی می‌توان آثاری را که منسوب است به بزرگترین آهنگساز-نوازنده و نظریه‌پرداز موسیقیِ ایرانی (عبدالقادر مراغه‌ای) یافت. حکایت این پراکنده‌شدن‌ها تا دوره‌ی صفویه، تاریخ ایران را همراهی می‌کند: صفویان در ابتدا هنر را راندند، سپس همانند دوره‌ی چیرگی کلیسا در اروپا، در خدمت دین‌اش گرفتند و سر آخر خیلی دیر شاید از آن لذت هنری بردند؛ پس ما ایرانی‌ها همچنان برای یافتن شعر آن دوره‌مان ناچاریم سری به هندوستان و برای شنیدن موسیقی‌اش ناگزیریم سری دوباره به موسیقی‌دانان ایرانی رانده‌شده یا برده شده از ایران از- به دربار عثمانی بزنیم.

بعد از آن می‌رسیم به قاجارها که چیزهایی را باید بازمی‌یافتند و یا دوباره می‌ساختند چون حکومت را به سختی و از فرودستی به‌دست آوردند و باید برای شاه بودن‌شان شکوه و جلال درست می‌کردند. خواه ناخواه در ترانه‌های اولیه‌ی به جا مانده از این دوران اثراتی از موسیقیِ دوران قبل وجود دارد.


با انقلاب مشروطه ترانه‌ها آرامان‌گرایانه شدند و اعتراض به شرایط خفقان و استبداد در آن‌ها نمایان شد. از این دوره به بعد تصنیف‌ها صاحب دو شکل شعر شدند: یک شعر که رویکردی عاشقانه داشت و شعری که با همان ملودی معترض به وضعیت سیاسی/اجتماعی موجود بود.

دوران آشنایی ایران با تمدن غرب و تاثیرپذیری موسیقی ایرانی از موسیقی غرب هرچند از دوره‌ی قاجاریه و از زمان ناصرالدین‌شاه شروع شده بود اما با شروع سلسله‌ی پهلوی نمود عمومی‌تری پیداکرد. رادیو آغاز به کار کرد و زنان آزادانه توانستند به اجرای برنامه‌های عمومی بپردازند. مدرسه‌ی موسیقی و تئوری موسیقی به شیوه‌ی غربی تأسیس و تدریس شد و به شکل همه‌گیری نوازنده و آهنگساز تربیت شد. موسیقی این دوره‌ی ایران بیش از هر زمان دیگری چنانکه تا امروز با نیم‌نگاهی به موسیقی کلاسیک غربی تدریس، تمرین و ارایه شد.

موسیقی در ایران بعد از ۱۹۷۹ ابتدا و حتا در مواردی تا کنون، همانند شبیه رویکرد صفویان به هنر، ممنوع/حرام اعلام شد.

حمل و نقل و خرید و فروش ساز و صدای خوانندگان زن حرام اعلام شد. موسیقی در خدمت مقاصد مذهبی و انقلابی و جنگ ۸ ساله با عراق بود و بعد از آن کم‌کم از محاق بیرون آمد. ابتدا خرید و فروش ساز آزاد شد.

سپس موسیقی پاپ مجال یافت تا بروز محدودی پیدا کند و موسیقی سنتی نیز رونقی گرفت. اما حرام بودن صدای زنان و عدم نمایش فعل ساززدن از رسانه‌های عمومی همچنان معضل موسیقی ایرانی‌ست. با این همه موسیقی در سی و شش سال گذشته با وجود موسیقی‌دانان تحصیل‌کرده و محققان موسیقی راه‌های درازی را پیموده و به افق‌های جدیدی در روبه‌رو و یافته‌های گرانبهایی در گذشته رسیده‌است.

سعید یعقوبیان

سعید یعقوبیان

متولد ۱۳۵۸ تبریز
کارشناس ارشد علوم اقتصادی و برنامه‌ریزی از دانشگاه علامه طباطبایی ۱۳۸۶
نوازنده‌ی تار و سه‌تار، منتقد و پژوهشگر موسیقی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است