مطالعه تطبیقی عود و گیتار (۳)

سومریها برای همنوازی با چنگ های بزرگ و کوچک از بربط در اندازه و شکلهای مختلف استفاده می کردند. یکی از معروف ترین نمونه های نقش های بدوی که از تل حلف در مرز سوریه به دست آمده است، یک شیر را در حال نواختن بربطی باریک با پنج زه نشان می دهد. ساختمان کاسه ساز ساده است و در روی آن سر گاوی که در نمونه های مشابه دیده می شود وجود ندارد. همچنین نمونه هایی از کروتای سلتی یا روت که قبل از مسیحیت در شمال اروپا استفاده می شدند برای ما باقی مانده است. از این مطلب این طور استنباط می شود که سومری ها این ساز را حتی قبل از اینکه به بین النهرین رسیده باشند می شناختند.

“فرهنگ بریتانیا می نویسد: بربت یک ساز کهن زهی است که از راه متون قدیم یونان و روم با آن آشنا هستیم ولی ایران مآخذ اصلی آن به شمار می آید. ” (شعبانی، بی تا، ۶۳)

“در فرهنگ موسیقی رولاند دکانده فرانسوی نوشته شده است: لوت ارتباط کامل با سازی از ایران و یا عرب بنام عود دارد.” (شعبانی، بی تا، ۶۳)

این ساز در مصر باستان دوران سلسله دوازدهم شاهی – حدود ۱۹۵۰ ق. م – در تصویری در دست های یک شخص سامی قرار دارد که در حفاری های بنی حسن یافت شده و مصری ها آن را با نام ” کن نارن” می شناختند.

در دیوارنگاری های مصر در العمارنه – حدود ۱۲۷۵ ق. م – در دست نوازنده دیگری یک بربط بزرگ دیده می شود که در بین النهرین هیچ نشانی از آن در دست نیست و مسلما” این نوع به عنوان ابداعی خارجی تلقی می شده است، بنابراین ما بربط را به ویژه یک ساز محبوب مردم سامی و کلدی به حساب می آوریم که بعدها توسط همسایه آن ها به سومری ها اصلاح و به شکلی استادانه ساخته شد.

در ساخت کاسه ساز احتیاط بسیار به کار رفته، گاهی اوقات این کاسه را با ورقه نازکی از نقره می پوشاندند که به وسیله میخ های نقره ای ثابت می شد. این سازها عموما” مزین به سر گاو مقدس هستند که رو به خارج دارند و به وسیله طلا یا سنگ لاجورد و دیگر تزیینات آرایش یافته در حالی که قطعه باریک زیرین با موزاییک صدفی ترصیع شده و تصاویری از قهرمانی های پهلوانان ملی و افسانه ای را نشان می دهد.

می توان گفت ظهور بربت تقریبا” با پیدایش تمدن موسیقایی در مصر همزمان بوده است و این ساز در مقام کامل ترین ساز ها در جشن ها و رقص ها و مراسم مذهبی و سرودخوانی برای خدایان استفاده می شده است.

هرودوت مورخ یونانی، از نوازندگانی در مصر یاد می کند که در قایق می نشستند و در مسیر رود نیل ساز می نواختند.

تصاویر و نقش و نگاره های بر جا مانده از مصر باستان اطلاعات خوبی از بربت در سال های ۱۵۸۰ تا ۱۳۲۰ پیش از میلاد می دهد.

این ساز زهی که در خاورمیانه و کشورهای عربی رواج دارد و از قدیمی‌ترین سازهای شرقی به شمار می‌رود، خاستگاهش با استناد به تصاویر حجاری شده عیلامی در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد جنوب و جنوب غربی ایران است. در ظروف فلزی و کتیبه های بجای مانده از عصر ساسانی که نوازندگان را به تصویر کشیده اند این ساز به وفور دیده میشود. از بربط نوازان مشهور این دوره میتوان به باربد، بامشاد، نکیسا و رامتین را نام برد.