گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

وضعیت موسیقی ایران قبل از ورود اعراب (۱۱)

صفی الدین ارموی

در دوران نا به سامانی زندگی می کرد و چون شیفته ی هنرهای زیبا بود رساله ی الشرفیه فی نسب التالیفیه را در پنج فصل به زبان عربی در باب هنرهای زیبا نوشت. کتاب الادوار را صفی الدین در سنین جوانی نوشت که در آن به شرح اصول پرده بندی عود، فواصل موسیقی، آموزش خوانندگی… پرداخته است.

صفی الدین گام تعدیل شده ای را پیشنهاد کرد که به سبب نفوذ و مهارت بیش از
حد علمی او در همه ی سرزمینهای اسلامی پذیرفته شد.

متذکر می شوم که چون مقوله ی نگرش ما یک مقوله ی تاریخی است از
پرداختن به چگونگی کمی و کیفی گام تعدیل شده ی صفی الدین صرف نظر می
کنیم و دل تاریخ را ورق می زنیم و به پیش می رویم. در مورد گام تعدیل شده ی
صفی الدین لازم می دانم به این نکته اشاره کنم که این گام یکی از رویدادهای
علمی و هنری تاریخ موسیقی است که مورد تایید همه ی موسیقیدانان قرار
گرفته است.

فارمر می گوید:”هلمثلتز بر این عقیده است که تدبیر صفی الدین در استفاده از
هفتم ماژور گام به عنوان پرده ی هادی به پردگی(تونیک)نشانگر مفهوم
موسیقایی جدیدی است که امکان می دهد برای بسط بیشتر درجات پردگی(یعنی
تونالیته، بدون ربع پرده)یک گام حتی در عرصه ی موسیقی خالصاً هم صدا نیز
مورد استفاده قرار گیرد” (۱)

کتاب الادوار صفی الدین بارها توسط موسیقیدانان کشورهای مختلف بررسی و
مورد توجه قرار گرفته است. ابداع گوشه ی طرب انگیز در دستگاه ماهور را
نیز به او نسبت داده اند. متاسفانه این دانشمند برجسته در اواخر عمر به علت
تنگدستی و بدهکاری به زندان افتاد و در همان جا چشم از جهان فرو بست.

قطب الدین شیرازی

مهمترین اثر او درهالتاج نام دارد که دایرهالمعارف جامعی از علوم فلسفه ی
قدیم است. در بخشی از این کتاب توضیح کاملی در مورد موسیقی نوشته شده
است. در این بخش به شرح ابعاد موسیقی، رابطه ی اصوات از نظر موسیقی،
پرده شناسی آلات موسیقی و رابطه ی اصوات از نظر ریاضی پرداخته است.

تیموریان

تیموریان در ابتدا قتل و کشتار را در دستور خود قرار دادند و تا مدتی شیوه ی
مغولها را ادامه دادند. اما پس از مدتی تحت تاثیر دانشمندان و هنرمندان قرار
گرفتند و هنگامی که سمرقند را به پایتختی برگزیدند هنر راه رشد خود را پیش
گرفت. کم کم صدای ساز و آواز از دربار تیمور شنیده شد. تیمور پسری به نام
شاهرخ داشت که هنر دوست و هنر پرور بود. او شهر را به مرکزی فعال در
زمینه ی فرهنگ و هنر تبدیل کرد. پس از شاهرخ پسرش الغ بیک امور را به
دست گرفت که او نیز ادیب و هنر دوست بود. دوره ی الغ بیک را بزرگ ترین
دوره ی علم و هنر قرن نهم می دانند.

شاهرخ فرزند دیگری به نام میرزا بایسنقر داشت که از بزرگ ترین حامیان هنر
و هنرمندان بود. پیوند شعر و نقاشی در زمان او و به دستور او آغاز شد و اولین
شاهکار آن دوره خلق شاهنامه ی مصور فردوسی به دستور میرزا بایسنقر
است. تذهیب شاهنامه ی فردوسی حدود چهار سال به طول انجامید و چون
بایسنقر مقدمه ای به خط خودش در ابتدای شاهنامه نوشته به شاهنامه ی
بایسنقری مشهور است.

از دیگر پادشاهان تیموری سلطان حسین میرزا معروف به بایقرا بوده است که
وزیر فرهیخته ای به نام امیر علیشیر نوایی داشت آن چنان در این دوره علم، هنر
و موسیقی خوش درخشید که این دوره به دوره ی نوایی مشهور است و از این
دوره به بعد اصطلاح تصنیف جایگزین قول و غزل شد.

از چهره های سرشناس موسیقی این دوره می توان بزرگان زیر را نام برد.

پی نوشت

۱- خنیاگری در موسیقی ایران

ابوالفضل زنده بودی

ابوالفضل زنده بودی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است