نگاهی به کنسرت ارکستر ملل در باغ ملی

ارکستر ملل پس از چندین ماه سکوت، برنامه خود را در محوطه سرباز باغ ملی به اجرا گذاشت. این برنامه ارکستر ملل در واقع یک کنسرت مستقل نبود، بلکه برنامه ای ویژه روز جهانی، محوطه ها و یادمانهای تاریخی بود، به همین مناسبت پس از قرائت بیانیه کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم ایران) و بیانیه معاونت میراث فرهنگی به مناسبت این روز، ارکستر ملل به اجرای پنج قطعه بسنده کرد.

محوطه ای که این کنسرت در آن به اجرا گذاشته شد، به میدان مشق معروف است که جزو بناهای منحصر به فرد شهر تهران است و تاریخ ساخت آن به دوره رضا خان برمیگردد.

فضای اجرای این کنسرت بسیار مناسب برنامه هایی از این دست به نظر میرسد، هرچند از نظر آکوستیک مشکلاتی را برای صدا بردار بوجود می آورد ولی با بهره گیری از صدابرداری مناسب، میتوان از این فضا ها برای اجرای کنسرت استفاده کرد، البته امروز بخش اعظم این محوطه به وزارت امور خارجه تعلق دارد که رفت و آمد مخاطبین و همچنین عکاسی و فیلمبرداری در آن با مشکلاتی زیادی همراه است.

ارکستر ملل در این برنامه قرار بود از کیوان میرهادی، (نوازنده، آهنگساز و رهبر ارکستر کامراتا) به عنوان رهبر میهمان، بهره ببرد؛ ولی بیماری این هنرمند، موجب شد، پیمان سلطانی، خود رهبری کل قطعات این برنامه را به عهده بگیرد. میرهادی تا آخرین روز تمرین با ارکستر کار کرده بود و پیمان سلطانی فقط با یک تمرین روز اجرا، وقت داشت با این دو قطعه و اجرای آن آشنا شود که البته به خوبی از پس این مشکل برآمد.

پیمان سلطانی برخلاف کیوان میرهادی که در تمرینها و گاهی در کنسرت، به صورت بسیار واضع و با دستانی مشخص رهبری میکند، سعی میکرد در اجرا موزیکالتر و همراه با ظرایفی بیشتر از نشان دادن واضح ورود ها و تمپو، رهبری کند که البته در بعضی از قطعات (مخصوصا” در بخش مضرابیها) دیده شد مثل اینکه فعلا روش میرهادی کارسازتر است!

عجیب این بود که در این روز به غیر از رهبر میهمان، رهبر اصلی و دو سولیست برنامه (تنبک و آواز) نیز با تحمل کسالت روی سن آمدند و با این حال برنامه ای موفق را به اجرا گذاشتند.

ارکستر از نظر کوک، در این برنامه در کیفیت بهتری نسبت به کنسرتهای گذشته قرار داشت؛ البته قطعات اجرا شده در این برنامه نیز مشکل زیادی را برای پرده گیری سازها (مخصوصا” زهی ها) بوجود نمی آورد و قطعه “کاروان” ساخته کلنل وزیری هم که دارای ربع پرده بود، در تمرین ها مورد بررسی قرار گرفته و مشکل نوازندگان کلاسیک کار از این بابت حل شده بود. لازم به ذکر است که پارتیتور این قطعه به تازگی به کمیته موسیقی ایکوم تقدیم شده است.

البته دلیل دیگری که میتوان برای دقیقتر بودن کوک در این برنامه (با وجود اجرا در فضای باز) یاد کرد، کوچکتر شدن ارکستر ملل نسبت به برنامه های گذشته بود. ارکستر ملل در این برنامه از نوازندگان کمتر و بالطبع ماهرتری بهره میبرد، مخصوصا” در قسمت بادی چوبی ها تمام نوازندگان چیره دستی قابل توجهی داشتند و با قدرت تکنیکی بالای خود، صدای ارکستر را تقویت میکردند. در این کنسرت بسیاری از نوازندگان، عضو ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر کامراتا بودند.

در ترکیب ارکستر ملل، از دو کنترباس استفاده شده بود که با وجود تعداد ۴ عدد ویولا و ویولنسل، بالانس مناسبی برای ارکستر بوجود می آمد ولی در اجرا به خاطر عدم همکاری تالار وحدت فقط از یک کنترباس استفاده شد که آن هم بسیار مستعمل بود!

صدا برداری این برنامه شاید مهمترین نقطه ضعف این کنسرت بود؛ ارکستر بدون هیچ گونه تست صدا وارد صحنه شد و صدابردار برنامه نیز بدون توجه به بالانس ارکستر گاهی صدای بخشهایی از ارکستر را زیاد و کم میکرد، این مشکل به حدی بود که صدای بعضی از سازها به کلی حذف شود! همچنین صدای برای قسمتهای مختلف به صورت کاملا متفاوت شنیده میشد مثلا کسی که در صندلی های قسمت چپ نشسته بود صدای کنترباس را نمی شنید و به جای آن صدای گروه مضرابی خوب شنیده میشد ولی در سمت دیگر برعکس بود و عجیب اینکه بود که صدابردار برنامه بی توجه مشغول گفتگو با دوستانش بود!

کنسرت ارکستر ملل در میدان مشق

یکی از دلایلی که موجب گلایه نوازندگان شده بود نیز، نشنیدن صدای خودشان از اسپیکر مخصوصشان بود؛ در واقع اگر کمک های رهبر در نشان دادن ریتم و ورودها نبود، هماهنگی ارکستر کاملا به هم میریخت، همانطور که در مقدمه “از خون جوانان وطن” ساخته عارف قزوینی و تنظیم مهرداد دلنوازی، ارکستر هماهنگی خود را از دست داد و تا پایان قطعه هم این عدم اطمینان وجود داشت، البته در تکرار این تصنیف در بیز برنامه، این تصنیف به شکل بهتری اجرا شد.

بهمن رجبی هم در این برنامه با وجود کسالت، حاضر شد و پس از تکنوازی، مانند برنامه های گذشته ارکستر ملل، در جایگاه همنواز ارکستر نیز ظاهر شد و تصنیف حماسی عارف را با ارکستر و خواننده همراهی کرد. حسین علیشاپور، خواننده جوان نیز برای اولین بار در این برنامه با ارکستر ملل همکاری داشت.

علیشاپور، خواننده ای چپ کوک است که کمتر توانایی های خود را در کنسرت ها به نمایش گذاشته است، دلیل اتفاق هم چیزی نیست جز اوج گریزی او! حسین علیشاپور، مهمترین معلمی که دیده است منوچهر همایون پور بوده و بسیار تحت تاثیر لحن و استیل وی است؛ همایون پور خواننده ای است که بیشتر در قسمتهای بم آواز خوانده و تاکید زیادی روی این موضوع داشت که خوانندگان از اوج خوانی بی مورد بپرهیزند ولی این گفته بیشتر مربوط به خوانندگان باس و باریتون است که در موسیقی ایرانی با فشار زیاد، سعی میکنند در فواصلی بالاتر از سل (روی خط کلید سل) بخوانند و خوانندگانی مانند علیشاپور با بم خوانی فقط قسمت ضعیف تر صدای خود را به نمایش میگذارند.

همینطور علیشاپور میتواند، در اجراهای همراه با ارکستر از توانایی های ذاتی خود (چه در ولوم و چه در حجم) بیشتر بهره ببرد تا صدایش با وضعیت بهتری روی ارکستر بنشیند، هرچند استیل اجرای تکنیکهای آوازی ایرانی مخصوصا در مورد خوانندگان مرد، تاحدی با استیل معمول اجرایی خوانندگان آواز کلاسیک غربی متفاوت است و امکان اجرای تحریر ها در استیل یاد شده مشکل است ولی باز خوانندگان میتوانند از استیلی بینابین بهره ببرند.

شاید این سئوال در اینجا مطرح باشد که آیا در زمان ما که تقریبا هیچ کنسرتی بدون استفاده از امکانات تقویتی صوتی، برگزار نمیشود، هنوز بلندی صدا در آواز مطرح است ؟ در جواب این سئوال باید به این نکته اشاره کرد که اگر بلندی صدا از حدی کمتر باشد، تقویت آن با آمپیلی فایرها صدای های اضافی و نویز ایجاد میکند و اصوات بی اهمیت و اضافی را به گوش شنوندگان میرساند.

همانطور که اشاره شد، علیشاپور در این کنسرت بیمار بود و اجرای این برنامه هم معیار خوبی برای سنجش توانایی های او نبود، با وجود این مشکل تصانیف این برنامه را که همگی دارای نتهایی در اوج بودند (مخصوصا در تصنیف مرغ سحر) را اجرا کرد، که میتواند نشاندهنده تجربه او در اجرای زنده باشد.