محمدرضا شجریان و سه گانه ۶۹ (۲)

پس از “یاد ایام” تا ۱۰ سال هیچ یک از کارهای شجریان با گروههای
کوچک از ساختاری مانند سه گانه های ۶۹ برخوردار نبود، تا اینکه “بی تو به سر نمی
شود” به انتشار رسید. سه گانه های شجریان و گروه جدیدش “زمستان است”، “بی تو بسر
نمی شود” و “فریاد” مشهورترین کنسرتهای شجریان تا کنون بوده است.

این
اتفاق دلایل متعددی دارد که مهمترین آنها، همکاری نوازنده و آهنگساز مبتکر و خلاق
موسیقی ایران حسین علیزاده بعد از حدود ۱۰ سال با شجریان و همکاری کیهان کلهر که با
انتشار “شب، سکوت، کویر…” و دیگر آثاری که در زمینه موسیقی تلفیقی منتشر کرده بود
از محبوبیت بالایی برخوردار بود، ضمن اینکه کمانچه را نیز با لحنی خراسانی و مخصوص
به خود می نواخت؛ همچنین همایون شجریان که به عنوان نوازنده و خواننده در گروه
همکاری می کرد همواره مورد توجه علاقمندان موسیقی ایرانی بوده است.

در کنار این عوامل
تبلیغات گسترده ای که روی این کنسرتها وجود داشته و مخصوصا” پس از انتشار VCD
“همنوا با بم” که اولین فیلم تدوین و کارگردانی شده از کنسرتهای شجریان بود (که
اقدام زیبایی برای کمک به زلزله زدگان بم بود) موقعیت بی نظیری برای این سه گانه
فراهم کرد. ولی به عقیده نگارنده نه شجریان از تکنیک و آواز بی دغدغه سابق برخوردار
بود، نه علیزاده از آن چشمه لایتناهی خلاقیت، نه کلهر از کمانچه ای خوش صدا و دقیق.
شجریان از این جهت که به ۶۰ سالگی میرسید و در همین برنامه دچار بیماری سختی شد،
علیزاده از سال ۱۳۷۶ که “راز نو” را به اجرا گذاشت اثر قابل توجهی همسنگ آثار گذشته
خود عرضه نکرده؛ قطعات برجسته ای هم که در این سه اثر عرضه کرد مربوط به آثار گذشته
او بودند. کیهان کلهر هم به دلیل نا معلومی نوازندگی کمانچه اش تغییر کرده و مملو
از صدا های اضافه آرشه و انگشت گذاریهای غیر دقیق شده، در واقع فرق عمده سه گانه
۷۹، ۸۰ در همین است. برای نمونه تصنیف “مرغ سحر” این گروه را با اجرای قبلی مقایسه
کنید:

تصنیف “مرغ سحر”
اجرای جدید

تصنیف “مرغ سحر”
اجرای سال ۱۳۶۹

“مرغ سحر” ۶۹ ماهور “دو” و اجرای سال ۸۲ ماهور فا است،
پس در اجرای سال ۸۲ خوانندگان تا نت “ر” باید بخوانند که می خوانند، ولی شفافیت
صدای گذشته را ندارد. همینطور نوازندگان قسمتهایی را برای زینت اضافه کرده اند، ولی
کمانچه بوضوح فالش است! با شنیدن سه گانه سال ۶۹ اولین احساسی که به شنونده دست
میدهد، زلالی و بی پیرایگی این آثار است. قطعات ضربی بیشتر ساخته پیرنیاکان و بعضی،
از شجریان است، تصنیفها بجز “مرغ سحر” و “ای که به پیش قامتت” همگی ساخته محمدرضا
شجریان است. یکی از مهمترین عوامل زیبایی این سه اثر تنبک مرتضی اعیان است که با
دقت و هماهنگی مثال زدنی در این آثار نواخته، تنبک اعیان نه خیلی بم و نه زیر است و
نتیجه همنوازی او با عندلیبی و پیرنیاکان، صدایی شبیه به حرکت آرام جویبار را دارد.

به قسمتی از “رقص
پروانه”ساخته داریوش پیرنیاکان توجه کنید.

داریوش پیرنیاکان در “دل
مجنون” و “سروچمان” سه تار نواخته و نشان داده که غیر از اینکه تارنوازی تواناست به
ادبیات سه تار هم تسلط زیادی دارد و به عقیده نگارنده، سه تار نوازیش کم از
تارنوازیش ندارد. پیرنیاکان در این سه اثر بخوبی توانایی های خود را در نواسازی و
نیز درک بالای خود را از فرمهای موسیقی ایرانی به اجرا گذاشته است.

مرتضی اعیان، داریوش پیرنیاکان، محمدرضا شجریان و جمشید عندلیبی

در سه
گانه ۶۹ جمشید عندلیبی و پیرنیاکان در سئوال و جوابهای آوازی همکاری قابل توجهی
دارند، که یکدست بودن و نزدیک بودن حس و حال و آشنایی به فضای نوازندگی یکدیگر موجب
این امر شده. به قسمتی از سئوال
و جواب نی و سه تار از آلبوم ” سروچمان” توجه کنید.

در هنگام اجرای این
سه اثر زمزمه هایی در میان اهل موسیقی شنیده میشد که چرا شجریان از نوازندگان با
تجربه تر نی استفاده نکرده؟ ولی پس از انتشار این سه اثر عندلیبی موفقیتهای قبلی
خود را تثبیت کرد و نشان داد با سبکی غیر از سبکهای قدیمی نی نوازی هم می توان اثری
قابل توجه به اجرا گذاشت.

شرکت “دل آواز” سه گانه های ۶۹ را در یک جلد منتشر کرد که پس از
مدتی “دل آواز” در یک اقدام عجیب، این سه آلبوم را با تغیرات اندکی در شعر و موسیقی
بصورت مستقل و با همان نامهای قبلی منتشر کرد! که از کیفیت و نظم، آلبوم سه کاسته
قبلی برخوردار نبود؛ البته انتشارات “دل آواز” برای منتشر کردن CD صوتی این کنسرتها
باز از همان آلبوم سه کاسته استفاده کرد.

همچنین کنسرت “پیام نسیم” و
“دل مجنون” بصورت فیلم ویدیویی چند سال بعد به انتشار رسید که پس از آن فیلم کنسرت
“یاد ایام” در شور و “افتخار آفاق” در سه گاه هم در دسترس عموم قرار گرفت؛ البته
“افتخار آفاق” (که از لحاظ آمادگی خواننده و نوازندگان و کلا” موسیقی به کیفیت
کارهای قبلی نبود) بصورت صوتی منتشر نشد.