درگذشت پیِر بولِز، آهنگساز و رهبر ارکستر (۱)

این آهنگساز، رهبر ارکستر، استاد و نظریه پرداز موسیقی معاصر، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت های دنیای موسیقی در عصر حاضر بود. پیِر بولِز (Pierre Boulez) که سه شنبه، ۵ ژانویه ۲۰۱۶ در ۹۰ سالگی درگذشت را یکی از پیشگامان فلسفی جنبش هنری پس از جنگ جهانی دوم می دانند. او میراثی گرانبها برای آیندگان به جای گذاشت: آثار آهنگسازی پیشرُو، رهبری مهم ترین ارکسترهای جهان، فعالیت های پژوهشی مستمر، نظریه پردازی موسیقی مدرن، و بنیان گذاری بنیادهای متعدد، از جمله فعالیت های ارزشمند اوست. او با تعمیق ارتباط میان خلاقیت و تقسیر و اجرا، همچنین با تأثیرگزاری بی مانندی که بر حیات موسیقایی، فرهنگی و فکری فرانسه و ورای مرزهای کشورش داشت، از دهه ی ۱۹۵۰، خود را به عنوان یکی از بزرگترین آهنگساز- رهبر ارکسترهای جهان شناساند.

بولِز در ۲۶ مارس ۱۹۲۵ در مونبریسون ( لوآر) فرانسه به دنیا آمد. ابتدا با توجه به هوش سرشاری که در ریاضی داشت، برای تحصیل در حوزه مهندسی به دانشگاه پلی تکنیک لیون رفت اما خیلی زود به موسیقی تغییر گرایش داد و هوش ریاضی خود را در آثار تجربه گرا و نوجویانه ی موسیقایی اش به کار گرفت. در کنسرواتوار پاریس نزد اولیویه مِسیان آموزش دید.

این استاد بزرگ بر آثار ابتدایی بولِز تأثیر فراوانی گذاشت. سپس توسط رُنه لایبُوویتز (René Leibowitz) با سیستم آهنگسازی دودکافونیک (دوازده صدائی) آشنا شد.

خیلی زود در کنار اشتوکهاوزن (Stockhausen)، بِریُو (Berio)، لیگِتی (Ligeti) و نُونُو (Nono)، به عنوان یکی از مهمترین آهنگسازان آوانگارد شناخته شد.



او آثار گرانبهایی نیز بر اساس سریالیسمِ مکتب دوم وین، بخصوص تحت تأثیر شوئنبرگ (Schoenberg) و وِبِرن (Webern) بجای گذاشته است. بولِز بیش از سی اثر به این سبک ساخته است که از آن میان می توان به این آثار اشاره کرد:

“چکش بی مهار” (Marteau sans maître)، (این اثر بیشتر با نام “پتک بی استاد” شناخته می شود.) که مهم ترین اثر موسیقی پس از جنگ جهانی قلمداد می شود. اثری بر اساس شعری از رُنه شار (René Char) در مذمّت جنگ. برای کنترآلتو، فلوت آلتو، ویولا، گیتار و پرکاشن؛ به عبارتی، آنسامبلی متشکل از صداهای گستره ی میانی. و با تأکید بر توالی اصوات کوتاه و کشیده. اثری پرسرعت، ظریف، ناآرام، هیجان انگیز و تب دار که با عبور از صافی او به نام سریالیسم کامل به وجود آمده است.

“پاسخ” (۱۹۸۱-۱۹۸۸) که فرصت های تبدیل و تقویت صداهای طبیعی در زمان واقعی توسط دستگاه های الکترونیکی را به چالش می کشد. این اثر نشانه ى بارز خلاقیت بولِز در موسیقى الکترونیک است. در این قطعه اصوات تولیدى در زمان اجراى زنده ى آنسامبل، توسط دستگاه هاى الکترونیکى از پیش برنامه ریزى شده، دستخوش تغییر و تحولاتى هدفمند مى شوند.

بولِز در برخی آثارش تکنیک “شانسی هدایت شده” (chance led) را ارائه می کند و در برخی دیگر “اثر در حال انجام” (work in progress) را. آثاری که نوازندگان در آنها نقش تعیین کننده تری نسبت به گذشته دارند و ریتم ها و رنگ های صوتی متنوع و متضادشان موزیکالیته ای غنی حاصل می کند. گرچه با توجه به پیچیدگیشان، دستیابی به اجرایی خوب از آنها دشوار است.