گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

تحول در موسیقی ایرانی از قاجار تا کنون (۲)

کمانچه: این ساز که یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی محسوب می شود و اولین نشانه های وجود آن مربوط به سال ۹۵۰ میلادی است، دارای سه سیم ابریشمی بوده که از پایان دوره قاجار به تقلید از ویولون، چهار سیمه شده است. جنس سیم های کمانچه نیز مانند ویولون شده است ولی اکثرا نیم پرده پایین تر از کوک کنسرتی (لا ۴۰۰۹) کوک می شود.

قیچک: این ساز یکی از سازهای محلی ایران بوده است که مخصوصا در جنوب شرقی ایران رواج داشته است. این ساز در دهه ۴۰ شمسی، ابراهیم قنبری مهر، به سفارش وزارت فرهنگ و هنر، خانواده ای مانند خانواده ویولون را برای ساز قیچک طراحی و اجرا می کند و با الهام از الگوی محلی این ساز، قیچکی با چهار سیم را طراحی می کند که امروزه نوع آلتوی آن رواج زیادی دارد.

تنبک: این ساز از دوره قاجار تا دوره معاصر به جز تغییرات اندکی در ظاهر الگوی ساز، تغییر زیادی را به خود ندیده بود تا اینکه حسین عمومی حدود ۲۰ سال پیش، نوع قابل کوک آنرا معرفی و عرضه کرد.

دف: این ساز تا سال ۱۳۵۴ برای اولین بار در ترکیب سازهای ملی مورد استفاده قرار گرفت. طراحی این ساز تا پایان دهه ۹۰ میلادی و معرفی دف هایی با پوست مصنوعی توسط مسعود حبیبی، به شکل سابق خود رواج داشت. امروزه نیز طراحی سابق این ساز کم و بیش مورد استفاده قرار می گیرد ولی دف هایی با پوست سای درام رواج بیشتری دارد.

تحول در آهنگسازی


در کنار تحول سازها در موسیقی ایرانی، تحول در زمینه آهنگسازی نیز روی داد و در واقع این دو تاثیراتی دو طرفه روی هم داشته اند، به معنای ساده تر، تغییر سازها موجب تحول در آهنگسازی و تحول در آهنگسازی موجب تحول در سازها گردید.

نوعی از موسیقی ایرانی که با دسته بندی اتنوموزیکولوگهای معاصر در دسته موسیقی کلاسیک قرار می گیرد (۱)، تا دوره قاجار به صورت اونیسون اجرا می شد و تنها گاهی در همنوازی یک ساز مضرابی با سازی کششی، نوعی از هتروفونیک به گوش می رسید ولی با ظهور نت نویسی در ایران و بلافاصله بعد از آن ظهور شخصیت آهنگساز، روش دیگری باب شد که همان چند صدایی بود.

نگاه آهنگسازان ایران به چند صدایی سه حالت داشت:

۱- استفاده مو به مو از تکنیک های چندصدایی غربی

۲- استفاده بخشهایی از تکنیکهای چندصدایی غربی که مطابق با موسیقی ایرانی بود

۳- استفاده از روشی جدید برای چند صدایی با توجه به خصوصیات موسیقی ایرانی


۱- استفاده مو به مو از تکنیک های چندصدایی غربی:
هنرمندانی که از این روش برای چندصدایی موسیقی ایرانی استفاده می کردند اکثرا تحصیل کردگان موسیقی کلاسیک بودند که روشی غیر از تکنیکهای چندصدایی موسیقی کلاسیک را نمی شناختند و از طرفی با موسیقی ایرانی نیز آشنایی عمیقی نداشتند که برای فواصل آن پیشنهاد جدید چندصدایی داشته باشند، از این رو این افراد به تعدیل فواصل ربع پرده دار موسیقی ایرانی پرداخته و بر روی آن تکنیکهای چندصدایی غربی را پیاده می کردند.

۲- استفاده بخشهایی از تکنیکهای چندصدایی غربی که مطابق با موسیقی ایرانی بود: این دسته از هنرمندان، کسانی بودند که معتقد به دوری مطلق موسیقی ایرانی و موسیقی غربی نبودند و با تغییر و تعدیل و گزینش تکنیکهای چند صدایی موسیقی کلاسیک بر روی موسیقی ایرانی، روشی را پیش گرفتند که بیشتر از روش شماره ۱ وفادار به موسیقی ایرانی بود.

۳- استفاده از روشی جدید برای چند صدایی با توجه به خصوصیات موسیقی ایرانی: این دسته از هنرمندان، استفاده از روش های چندصدایی موسیقی کلاسیک غربی را کلا نادرست می دانستند و با روشهای گوناگون به طراحی بافتی مخصوص به موسیقی ایرانی پرداختند.

لازم به ذکر است امروزه روش دسته دوم رواج بیشتری میان آهنگسازان ایرانی دارد.

پی نوشت


برای کسب اطلاعات بیشتر در این باره، به کتاب «پیدایش موسیقی مردم‌پسند در ایران» تالیف ساسان فاطمی، انتشارات ماهور، مراجعه کنید.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است