سجاد پورقناد
در پایان دوره قاجار و ورود به دوره انتقالی قدرت در ایران که به عنوان عصر مشروطه شناخته می شود؛ تحولات زیادی در موسیقی ایران بوجود آمد که این تحولات با روی کار آمدن شاگردان و پیروان مکتب علینقی وزیری، سرعت بیشتری گرفت. این تحولات تاثیرات زیادی در فیزیک سازها، نحوه نوازندگی، نحوه خوانندگی، آهنگسازی و… گذاشت.
تحول در سازهای ایرانی
تار: به عنوان مهمترین ساز ایرانی و ساز تخصصی خانواده شهنازی که مهمترین راوی ردیف هستند محسوب می شود. این ساز تا زمان غلامحسین درویش ۵ سیمه بوده و به احتمال قوی همواره روی سینه گذاشته می شده ولی درویش خان این ساز را از روی سینه به روی پای راست می نشاند و به تقلید از سیم هنگام سه تار به آن سیم ششمی اضافه می کند که با سیم بم همزمان گرفته می شود. در زمان وزیری (شاگرد درویش خان) این ساز از نظر وسعت تغییر می کند و به پیشنهاد او (وزیری) چهار ربع پرده به انتهای دسته تار اضافه شده و تار سه اکتاو کامل می شود، البته امروز کمتر تارهای سه اکتاو ساخته می شود. سیم های این ساز از اواسط دوره قاجار از ابریشم به فلز تبدیل شد و از دو جنس فولاد و برنز تا امروز برای تار استفاده می شود.
سه تار: این ساز که به تقلید از تنبور ساخته شده بوده، حدود ۱۵۰ سال پیش از سه سیم به چهار سیمه تبدیل می شود و اینکار توسط مشتاق علیشاه از نوازندگان و دراویش کرمانی انجام می شود. این سیم چهارم بعد از سیم دوم قرار می گیرد و با سیم بم همزمان گرفته می شود. نام این سیم مشتاق یا هنگام (اکتاو) است. سه تار در دوره معاصر تغییر زیادی نداشته است و تنها توسط بعضی از سازندگان به شکل سه اکتاو نیز ساخته شده ولی هنوز چندان رایج نیست. در سیم سه تار از اواسط دوره قاجار همچون تار از دو جنس فولاد و برنز استفاده می شود.
عود: این ساز سالها در ایران به فراموشی سپرده شده بود و کمتر مورد استفاده قرار می گرفت تا اینکه در دوره پهلوی دوم کم کم جای خود را در تکنوازی و ارکستر سازهای ایرانی باز کرد. بعدا ابراهیم قنبری مهر نوعی از این ساز را معرفی کرد که دارای دسته ای بلند تر و کاسه ای کوچکتر از عودهای عربی بود که این ساز را بربط نامید که نام قدیمی عود در ایران بود.
قانون: این ساز نیز همچون عود، سالها در ایران نواخته نمی شد تا اینکه در دوره پهلوی دوم، جای خود را در میان سازهای ملی ایران باز کرد. قانون در ابتدا بدون کم و کثر همچون قانون های عربی ساخته و نواخته می شد ولی به مرور توسط ابراهیم قنبری مهر تغییراتی در الگو و مکانیزم کاسه و پوست آن ایجاد شد و بعدا این شیوه ساخت در میان قانون سازان ایرانی رواج پیدا کرد.
سنتور: این ساز به صورت ۹ خرک و ۱۲ خرک تا اوایل دوره پهلوی دوم مورد استفاده قرار می گرفت ولی با روی کار آمدن متدهای مخصوص سنتور ۹ خرک توسط فرامرز پایور، سنتور ۹ خرک که مخصوصا با مضراب های نمد دارد نواخته می شد، رواج پیدا کرد. در دهه ۱۹۸۰ میلادی ابراهیم قنبری مهر به پیشنهاد حسین دهلوی، سنتوری کروماتیک را نیز به ابداع کرد و پس از آن سنتورهای آلتو و باس نیز طراحی شد. امروز انواع مختلفی از سنتورهای طبیعی، آلتو، باس و کروماتیک تولید می شود.
نی: یکی از سازهای بسیار قدیمی ایران است که در مرزهای ایران به صورت خاصی نواخته می شود. این ساز در ایران بیشتر به صورت دندانی نواخته می شود بر خلاف شیوه لبی که در کشورهای مجاور بیشتر دیده می شود. نی تا اولین حضورش در ارکستر سازهای ایرانی به سرپرستی فرامرز پایور، تغییر ظاهری زیادی نداشته است تا اینکه حسین عمومی برای سهولت نواختن این ساز در ارکستر و رفع نقصانی که در بعضی از نغمه های آن موجود بود، اقدام به اضافه کردن یک سوراخ و یک بند در آن کرد.
۱ نظر