«رسم عاشقی» (۲)

این شیوه و سبک، شیوه قالب در تارنوازی آن دوران به شمار می رود و تکرار آن در برنامه های رادیویی، باعث می شود که شنوندگان بسیاری به این شیوه و سبک علاقمند شده و رفته رفته شیوه های گذشته از یاد برود. حال آنکه بسیاری دیگر از نوازندگانی که متکی به نواختن ردیف بودند، از دید عوام بسیار بیروح و خشک ساز میزدند کار بجایی میرسد که به زعم بسیاری، نوازندگانی که میراث دار موسیقی ردیف موسیقی ایرانی بودند، نوازندگانی بودند که بسیار خشک و بدون احساس می نواختند.
هر یک از این رویکردها از زوایای مختلف قابل بررسی هستند. زیرا هر یک محصول زمان و شرایط خاص روزگار پدید آیی خود می باشند. نحوه نوازندگی و تفکر پنهان در پس و پشت این نغمه ها را نیز می بایست در مسایل و دغدغه های شخصی و یا جمعی هر یک از این هنرمندان جستجو کرد.
ساز جلیل شهناز نیز حاصل روزگار خویش است. دورانی بسیار خاص که موسیقی ایران باید از آن میگذشت. و گذرکرد تا به امروز.
مهمترین ویژگی که در شیوه نوازندگی ساز جلیل شهناز دیده میشود که به زعم نگارنده تمام موارد دیگر را در حاشیه قرار میدهد، شکوه و وقار و سنگینی و صلابتی است که در بیان جملات موسیقیائیش دارد. به کوتاه سخن می توان گفت: « پر شکوه است.» و این بزرگی و شکوه نشان از روح پر غرور و شکوهمند انسانی است که در معنا و ظرافت به تکامل رسیده است. گاه نغمه هایش چنان شوخ است و شیرین، که لبریز از شادی و طراوت است. سرمست و سازی آنچنان سرخوش و مستانه می نوازد که تو گوئی همه چیز در پایکوبی است و طرب. و گاه در تلخی و اندوهی سوگوار.
از دیگر ویزگیهای ساز استاد جلیل شهناز می توان به دیگر مواردی خاص اشاره کرد:

• استفاده از ریتمهای خاص و تندایی که مختص به این شیوه و سبک می باشد.
• استفاده از کوکها و تنالیته های نامتعارف
• جمله بندیهای خاص و متنوع، با بیانی روشن و تازه.
• استفاده از انواع تحریرهای سازی که محتوای جمله ها را هر چه زیباتر و پر بارتر می کند.
• استفاده های بجا از انواع ویبراسیونهای مختلف طولی و عرضی بر روی دسته ساز و همچنین استفاده ویبراسیون حاصل از فشار دست بر روی خرک ساز که طنین بسیار دلنشینی را بوجود میآورد که در این سبک بسیار دیده میشود.
• استفاده از گلیساندو.
• بوجود آوردن ملودیهای متنوع با ریتم ها و احساسی متناسب با آواز در همراهی با خواننده.
• دارای تجربه و قریحه ای ممتاز در بداهه نوازی و همنوازی و صاحب توانایی فوق العاده در ارائه مطالب موسیقی.
• نظم در جمله بندی و چارچوبی محکم و استوار در چهار مضرابهای متنوع.
• اجراء چهارمضرابهای متنوع بر اساس هر یک از گوشه های ردیف.
• متأثر از کلام و شعر و موسیقی آوازی.
• استفاده از نقاط مختلف ساز با ظرافت و فراست در استفاده بجا از زیر و بم های ساز.
• تمبر (Timber) و رنگ خاص و منحصر به فرد در صدای ساز.
• استفاده از سکوتهای سنگین و بجا در بین جملات موسیقی.
• نغمه های بدیع و تازه ای که از قالب تکرار ردیف موسیقی ایرانی فرا تر است. نواختن و استفاده از گوشه های ردیف در خدمت ساز شهناز است.
• تکنیک استاد شهناز آنقدر به سرعت پنجه و مضراب نیست که در پرداخت و بدست آوردن صدایی زلال و پر طمطراق از میان پنجه و سیم است.
• بداهه پردازی و خلاقیت.
• آگاهی و آشنایی به نکات خاص در گروه نوازی.
• تسلط بر ظرایف تکنوازی.
هر یک از ما «استاد جلیل شهناز» را از صدای سازش می شناسیم. سازی صمیمی با کوله باری از تجربه و گذر از پیچ و خم سالیان. ظرافت و زیبایی در ساز شهناز ستودنی است. سازی که به کمال رسیده و متعالی و پر شکوه است. سازی که رنگی از دارد و از جنس عشق است، یگانه ، بی پیرایه و زلال است. شیوه استاد شهناز تغزلی است همراه با شوری عاشقانه. عاشقی که رسم شوریدگی و شیدایی را خوب آموخته بوده است. رسم عاشقی را در طریق مهرورزی.