آروین صداقت کیش
در یک مدل ساده شده موسیقی و سرگذشتش در ایران را به درستی حاصل کنش و واکنش جامعه ی مخاطبان، نهادهای حکومتی و ساز و کارهای درونی جامعه ی موسیقی و در متن کتاب به ویژگیها و پویایی هریک و نوع اثری که بر هم می گذاشته اند، پرداخته اند. در این راه طبیعتا سهم کمتر از آن جامعه شناسی مخاطبان است زیرا در فقدان یک جامعه شناسی موسیقی پیشرفته داده های قابل اطمینان جامعه شناختی اندکی از آنها درست باقی می ماند. آنها حاضران خاموش اند، البته نه کاملا، چون از راه ابراز رضایت و نارضایی با شمار زیادشان برفرآیندها تاثیر می گذارند.
فیاض نیز دقیقا از روی همین تاثیر آنها ردیابی کرده و شناختی ازشان به دست داده است. آن دو دیگر را راحت تر می توان از خلال مکاتبات اداری و اظهار نظرهای رسمی و… بازیافت، گرچه همان هم کلیت موضوع را نمی نمایاند آن هم در سپهر فرهنگ بس شفاهی ایران.
مه آلودگیها به جای خود، آنچه فیاض در کتابش از این اسناد برمی آورد آشکارسازی رابطه ی قدرت است. او رابطه ی قدرت درون جامعه ی موسیقی را از راه نشان دادن ربط هر یک ازمولفه های قدرتمند یا در حال قدرت گیری با گفتمان های غالب در دوره ی خودشان و نیز رقابتهای شخصی و سبکی سربار شده بر اینها به زیبایی تحلیل می کند و به ما نشان می دهد که ادعای دور بودن جهان هنر از تنازع قدرتها و گاه رویارویی بی امان آنها، تنها یک رویای احساسات زده است که ربطی با واقعیت های جامعه ی ایران دوره ی مورد بحث کتاب ندارد، به ویژه که اغلب این تنازع ها با قدرت سخت و سرد حکومت (در دوران رضا شاه) و یا تعدد مراکز قدرت (در دوره ی محمدرضا شاه تا ۱۳۳۲) پیوند می خورند و دیوانسالاری رو به گسترش آنها نیز تنیده می شوند.
اینجا هم نویسنده از راه انصاف علمی خارج نمی شود. در همان حال که همزادهای موسیقایی پدیده های سیاسی-اجتماعی-اقتصادی را در تحلیلهای ریزبینانه ی خویش می یابد، از موضوعات هنری و سبک شناختی صرف نیز غافل نیست. چیزی را به ضرب و زور به چیز دیگر پیوند نمی زند -لااقل نه چیزی که خود استدلال نتواند اقناعش کند-. در نگاه او آنچه صرفا موسیقایی است (اگر اصلا بتوان چنین پدیده ی منتزعی را تصور کرد) صرفا موسیقایی می ماند و آنچه درتنیده با قدرت و اقتصاد و حکومت است نیز آنچنان که هست با کلامی بی تعارف و رسا معرفی می شود.
شاید برخی از اینها را بتوان در نوشته های تاریخی دیگر نیز بازجست اما در هیچ کجا به این اندازه موضوع اصلی قرار نگرفته و در یک زمینه ی اجتماعی مورد تحلیل و بررسی و حتی نقد دقیق قرار نگرفته بود، چنانکه از یک سو انتظام تاریخی معقولی داشته باشد و از سویی تا دل پدیده های موسیقایی مانند سیر دگرگونی ابزارهای اجرا و رسانه ها نفوذ کند و هم سوی دیگر رگ و ریشه ی محکم شده در زمین حکومت را بیرون بکشد و اینچنین است که اکنون می توان به یک اثر جامعه شناسی موسیقی به معنای حقیقی کلمه خوش آمد گفت و آموخت.
روزنامه فرهیختگان
۱ نظر