موسیقی سمفونیک ایرانی

همزمان با ارائه علمی و عملی موسیقی هنری غرب در کشور گروهی از هنرمندان ایرانی که از یکسو در این رشته در داخل و خارج از ایران تحصیل کرده بودند و از یکسو به موسیقی ایرانی نیز دلبستگی داشتند در صدد برآمدند نغمه های موسیقی ایرانی را با این موسیقی تلفیق نمایند.

کوشش ها در آغاز توسط آلفرد لومر (موسیقی دان فرانسوی که نقشی اساسی در ترویج، آموزش و شناساندن موسیقی هنری غرب به ایرانیان ایفا کرد) آغاز شد و بعدها توسط معدودی از شاگردانش چون غلامرضا مین باشیان ادامه یافت. چندین سال بعد گام های جدی تر بوسیله پرویز محمود و علینقی وزیری (البته هریک به شیوه خاص خود) برداشته شد و در دهه های بعد آثار ارزشمند دیگری از سوی آهنگسازانی چون امانوئل ملیک اصلانیان، مرتضی حنانه، هوشنگ استوار، ثمین باغچه بان، حسین ناصحی، محمد تقی مسعودیه، حسین دهلوی، احمد پژمان و غیره پدید آمد.

بخشی از این آثار در کنسرتهای ارکستر سمفونیک تهران و بخشی دیگر با ارکستر هنرستان عالی موسیقی، ارکستر ژونس موزیکال ایران و گروه های دیگر به اجرا درآمد. بسیاری نیز هیچگاه به اجرا در نیامدند. نه تنها پارتیتور (نت ارکستر) این قطعات که برای مطالعه هنرجویان رشته آهنگسازی و پژوهشگران موسیقی ایران اهمیت بسیار دارد به چاپ نرسید بلکه خود آثار هم هیچگاه به طور مطلوب به ضبط نرسید و در مجموعه های مدون در اختیار علاقه مندان قرار نگرفت.

تنها در دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ بخشی از آثار امین الله حسین (آهنگساز ایرانی الاصل مقیم فرانسه) همچون ”سمفونی خرابه های پرسپولیس” با کمک مادی اداره هنرهای زیبا در پاریس ضیط و به صورت صفحه منتشر شد. در سال ۱۳۵۷ نیز شش اثر از شش آهنگساز ایرانی (هوشنگ استوار، امین الله حسین، محمد تقی مسعودیه، علی رهبری، حسین دهلوی و احمد پژمان) با حمایت وزارت فرهنگ و هنر ایران بو سیله ارکستر سمفونیک نورنبرگ در آلمان (تحت رهبری علی رهبری) به ضبط رسید و به نام “منظومه های سمفونیک از ایران” ( Symphonic Poems from Persia) در اروپا انتشار یافت. ولی با اینهمه همچنان بخش عظیمی از آثار سمفونیک آهنگسازان ایرانی ناشناخته باقی ماند و بعضا” هرگز به اجرا درنیامدند.

رهبران ایرانی مقیم خارج نیز که امکاناتی برای ضبط این آثار داشتند علاقه ای به اینکار نشان نداند اخیرا” دکتر منوچهر صهبایی (تکنواز ابوا، موسیقی شناس و رهبر ارکستر – مقیم سوییس) که نزد تعدادی از برجسته ترین موسیقی دانان ایرانی و اروپایی در تهران و استراسبورگ تحصیل نموده از امکانات اندک خود برای ضبط، اجرا و انتشار آثار سمفونیک آهنگسازان ایرانی در ایران و اروپا استفاده کرده است. وی با صرف وقت و هزینه بسیار، تعدادی زیادی از این آثار را جمع آوری، بازنویسی و برای ضبط بروی سی.دی و یا برای اجرا در کشورهای مختلف در اروپا آماده کرده است. وی پایان نامه دکترای خود را نیز که در سال ۱۹۹۹ به زبان فرانسوی تحت عنوان (La Musique Poluphonique Persane 1868-1998) (موسیقی چند صدایی ایران) به دانشگاه استراسبورگ ارائه شده به بررسی آثار آهنگسازان ایرانی و تاریخچه موسیقی هنری غرب در ایران اختصاص داده است.

پایان نامهء مذکور مورد توجه فراوان قرار گرفت و حتا دانشگاه در صدد چاپ آن بصورت کتاب برآمد که متاسفانه به دلایلی تا کنون عملی نشده است. منوچهر صهبایی تا کنون سه سی.دی از آثاری را که در بلغارستان، چک و اتریش به ضبط رسانده منتشر نموده است. نخستین سی. دی که در سال ۱۹۹۹ در اتریش انتشار یافت ویژهء آثاری است مدرن از علیرضا مشایخی (از فعال ترین آهنگسازان مدرنیست ایران) و دو سی.دی دیگر که در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ انتشار یافته ویژه آثاری است از حشمت سنجری، مرتضی حنانه، ثمین باغچه بان، حسین دهلوی، محمد تقی مسعودیه، مصطفی کمال پورتراب که در فرم های غربی ولی با الهام از موسیقی ایرانی آفریده شده اند.

مجموعه های دیگری نیز به ضبط رسیده که در آینده منتشر خواهد شد. متاسفانه برخلاف آنچه در بسیاری از کشور ها رایج است هیچ سازمانی در داخل و خارج از کشور حمایتی از این پروژه بزرگ ننموده و این اقدام فرهنگی همچون بسیاری از اقدامات مشابه به کوشش و با بودجه شخصی صورت پذیرفته است.

سیاه و سپید