گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

درباره مشکل «شیش هشت» و «میزان های لَنگ» در وزن شناسیِ موسیقی ایرانی (۶)

اگر در میزان اول دوضربی به جای دو سیاه، ۸ دولا چنگ (میزان ۳) قرار داشته باشد، می توان گفت میزان سوم، ۸ ضربی ۴+۴ است با دو تاکید. اما چون اجزاء ترکیب کننده، زمان های یک اندازه (یک سیاه یا ۴/۱) دارند، این میزان ها همه با دو ضرب (با دوتا پا زدن یا دو ضربه مترونم) قابل اجرا هستند. یا دقیق تر واحد زمانی تعیین کننده در داخل میزان یک نت سیاه یا یک ۴/۱ است.

بنابراین هر گاه که زمانِ تاکید ها در داخل میزان، یک اندازه باشند، تاکید و ضرب در هم ادغام شده هستند و ضرب مساوی است با تاکید، به عبارت دیگر دو ضربی دو تاکیدی هم هست. همچنان که سه ضربی هم سه تاکیدی است، اولی قوی، دومی و سومی نیمه قوی.

اما… اگر در میزان دوضربی سوم شامل ۸ دولاچنگ یک تاکید اضافه شود. همانگونه که در آهنگ معروف «زرد ملیجه» که زنده یاد محمد رضا لطفی هم ایرادگرفته اند که:

«…این آهنگ…۲ ضربی نیست بلکه ۸ ضربی است که باید شمرده شود ۱۲۳۴۵۶۷۸ و آکسان آن روی ۴ و ۷ می افتد.» (کتاب سال شیدا شماره ۵ ص ۹۰) در این حال ضرب و تاکید تفاوت می کنند و آهنگ ۸ ضربی با ترکیب ۲+۳+۳ است.

(جعفرزاده – ص۱۸۱)

به عبارت دیگر «اکسان» ها یا به فارسی «تاکید» ها، ترکیب و سازمانِ داخل یک میزان را تعیین می کنند.

بنابراین اگر در نوشته ای برای مفهوم «تاکید» از واژه «ضرب» استفاده شود، آنگاه باید واژه ای برای مفهوم «نقره» داشته باشیم. واژه «تا» قابل استفاده نیست، چراکه مفهوم موسیقایی ندارد.

در خاتمه برای شفافیت بیشتر طول زمان و تقسیمات موسیقاییش را در نمودار های زیر نشان میدهم. ضرب ها مانند دانه های زنجیر زمانی هستند و تاکید ها، وزن ها را سازمان می دهند، و آنگاه که یکی از این سازمان ها به رنگ های متنوع صداها بپیوندند موسیقی موزن و منظم در فضا طنین می افکند:

در قسمت سوم می پردازم به انواع وزن های ترکیبی.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است