گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گفتگو با آرش محافظ (۴)

حال که ردیف این کلیشه را ایجاد می‌کند بهتر نیست اساساً دستگاه‌ها را کنار بگذاریم؟ یک قرن برای اتمام ظرفیت این نظام کافی نبوده؟

برچیده شدن به این معنی که فراموشش کنیم و دیگر استفاده نکنیم درست نیست. ردیف موسیقی یک دوره‌ای از موسیقی کلاسیک ایرانی است. به عنوان موسیقی آن دوره اتفاقا باید اجرا شود و فراموش هم نشود و کسانی که علاقه و تخصص دارند به آموزش آن ادامه دهند.

مثل غرب. مانند نوع برخوردی که مثلاً با موسیقی دوره‌ی باروک می‌شود!

دقیقاً. کسی که در شرایط امروز می‌خواهد کار هنری ارجینال انجام دهد، اگر ردیف بزند کار بیهوده‌ای است. تنها موسیقی آن دوره را تکرار می‌کند و کار هنری نیست. باید از عناصر آن استفاده کند ولی موسیقی خودش را ارائه دهد. ما نمی‌توانیم همه‌ی مدهای قدیم را از ابتدا بازسازی کنیم چراکه خیلی از آنها را نداریم. نیازی هم نداریم که مد جدید بسازیم. از نظر مد ما در مضیقه نیستیم. باید مدهای مهمی که فراموش کرده‌ایم را به اینها اضافه و استفاده کنیم. مثل صبا، نهاوند، عجم و غیره. از زیبایی‌شناسی ردیف بیرون بیاییم به سیستم باز مدال اعتقاد پیدا کنیم. خود ردیف هم مدولاسیون می‌کند و به ما می‌گوید باید این کار را بکنید و نه اینکه ۲۰ دقیقه در مد اول ابوعطا بزنید که شنونده خوابش ببرد. نباید اسیر مدولاسیون‌های کلیشه‌ای ردیف بود. شما می‌توانید شور بزنید و مدولاسیون کنید به چهارگاه. یک معیار باید وجود داشته باشد و آن هم ذوق است.

باید آهنگساز یا تک‌نواز سعی کند مدولاسیون‌های ابتکاری داشته باشد به هر مقدار که صلاح می‌داند با این شرط که حداقل برای خودش خوش‌صدا باشد نه اینکه صرفاً بخواهد مدولاسیون کند بلکه باید یک اثر هنری پدید بیاورد. ردیف به شما روش و نفس مدولاسیون را یاد می‌دهد ولی اینکه فکر کنید موسیقی ایرانی فقط این است غلط است. نیت سازندگان ردیف هم این نبوده است. بنابراین نباید درش را تخته کنیم. موسیقی را با آن یاد گرفته‌ایم مثل موزیسین یا آهنگساز مدرن اروپایی که از باخ و بتهون یاد گرفته است. آنها را کنار نمی‌گذارد و ایده می‌گیرد بعد آهنگ خود را می‌سازد. این هم همین است.

آهنگساز جوانی که همیشه ماهور و دلکش را کنار هم شنیده، مسیر دیگری رفتن برایش دشوار خواهد بود.

شاگردان برخی از اساتید تمام عمر یک ردیف را می‌زنند. معلوم است که گوش‌شان سر شده و چیز دیگری نمی‌شنوند. شاگرد باید آموزش‌اش را با ردیف شروع کند ولی نقطه ضعف ردیف این است که از نظر ریتم غنی نیست. بنابراین شاگردانی که فقط با ردیف شروع می‌کنند از لحاظ ریتم ضعیف می‌شوند. ردیف برای آموزش کافی نیست هرچند لازم است. در کنارش باید پیش‌درآمدها و تصنیف‌های متنوع هم باشد. بهترین قطعات ضربی تصنیف‌های قاجاری است که از همه بهترند. راهی که موسیقی ایرانی دارد طی می‌کند با تمام مخالفت‌ها و نادیده‌انگاری‌هایی که هست، همین است. خواهیم دید که موسیقی ایرانی به سمتی می‌رود که با آهنگسازی سیستماتیک‌تر و فرم‌های مشخص و ریتم‌های مشخص کار می‌کنند. این جریان دیگر غیرقابل کنترل است و شروع شده و درحال جلورفتن است فقط بستگی به این دارد که چه زمانی همه‌گیر شود. اتفاقا اگر زود همه‌گیر نشود بهتر است تا سریع به تکرار و کارهای عامیانه نیافتد. خطر این است که زود آهنگسازی را شروع کنید چرا که ایده را می‌سوزانید. تا همه‌ی قطعات را نزده باشید و در دست‌تان نباشد، بهتر است این کار را نکنید.

سعید یعقوبیان

سعید یعقوبیان

متولد ۱۳۵۸ تبریز
کارشناس ارشد علوم اقتصادی و برنامه‌ریزی از دانشگاه علامه طباطبایی ۱۳۸۶
نوازنده‌ی تار و سه‌تار، منتقد و پژوهشگر موسیقی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است