گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

به بهانه انتشار کنسرت ارکستر مضرابی (۱)

بالاخره پس از گذشت ۱۵ سال از اجرای ارکستر مضرابی در تالار وحدت به رهبری حسین دهلوی، دی وی دی این اثر توسط انتشارات ماهور، به انتشار رسید. اگرچه این دی وی دی نه از نظر صوت و نه تصویر در حد مطلوبی قرار دارد ولی در این کسادی بازار هنر، متاعی است، گرانبها! اولین نکته ای که پس از بالا آمدن منوی این لوح تصویری توجه بیننده را به خود جلب می کند، نامهای آشنای قطعات است، به صورتی که در اولین نگاه، متوجه می شوید که در این کنسرت قطعه جدیدی ساخته نشده بلکه همه قطعات، “تنظیم شده” برای ارکستر مضرابی هستند.

علت اینکه چرا این هنرمند ارزنده برای این کنسرت قطعه ای خلق نکرده و به تنظیم آثار خود و چند هنرمند دیگر بسنده کرده، شاید کمبود وقت باشد یا دست کشیدن آهنگساز از خلق اثر (حسین دهلوی بارها در گفتگوهای خود عنوان کرده که پس از اپرای “مانا و مانی” که با شکست در اجرا روبرو شد، دیگر دست به خلق اثری نزده است)

البته می دانیم که اجرای این اثر پس از سالها سکوت حسین دهلوی و دوری از فعالیت صحنه ای روی داده که نشاندهنده بارقه هایی از امید به ادامه فعالیت، پس از انقلاب در آن دوره زمانی بوده است.

ارکستر مضرابی در جلد این آلبوم به طور کامل معرفی شده است (با دقتی که از صاحب این اثر سراغ داریم) ارکستری تشکیل شده از سازهای مضرابی (البته سازهای مضرابی ایرانی که حسین دهلوی آنها را دارای استانداردهای کلی موسیقی کلاسیک جهانی می داند، به همین خاطر از سازهایی مانند رباب، سه تار، دوتار، تنبور و … در این ارکستر استفاده نشده است)

چنان که از نوشته های صاحب این اثر در جلد آلبوم مشخص است، وی از شکل کنونی بعضی از سازهای این ارکستر، بالاخص سنتور، سنتور باس، بمتار، رضایت کامل ندارد و ابراز امیدواری کرده که در آینده، تئوری های بهتری در مورد ساخت این سازها به کار گرفته شود. این نارضایتی تا جایی پیش رفته که او پیشنهاد جسورانه ای را مطرح میکند: “برای جلوگیری از تداخل صداهای اکتاو با سیم ششم تار (سیم بم) که معمولا به وسیله سیم پنجم حاصل میشود، لازم است که سیم پنجم تار (در موقع اجرای این قطعات) حذف و در صورت امکان، سیم بم دیگری به جال آن بسته شود.”

توصیحات بسیار مفید و دقیقی که در جلد این اثر موجود است، نشان از دقت و جدیت این هنرمند در این راه دارد و برای علاقمندان این نوع ارکستر، بسیار ارزشمند است.

“ارکستر مضرابی” طبیعتا بخاطر، سازهایی که در آن موجود است، رپرتوار خاصی را میطلبد که بیشتر از فضای کنترپوانتیک بهره ببرد، چراکه سازهای زخمه ای در اجرای نت های کشیده، توانایی تولید صدای یکدست و خالصی مانند یک ارکستر با سازهای کششی را ندارند. در این آلبوم نیز تا حد ممکن تلاش شده تا بهترین صدای از ارکستر شنیده شود و قطعات با منطق این سازها هماهنگ باشد.

ترک اول این آلبوم به عقیده نگارنده، بهترین اثر از نظر ارکستری و آهنگسازی در این مجموعه است با نام “نخست گلبانگ مضرابی”؛ حسین دهلوی در میان تشویق های مدعوین که تالار وحدت را کاملا پر کرده اند، به روی صحنه می آید، پس از قطع شدن صدای تشویقها و شنیده شدن اولین مضرابهای ارکستر که به صورت “توتی” می نوازند، متوجه میشویم با صدابرداری بسیار ضعیفی مواجه هستیم، چراکه صدای تشویقها چندین برابر ارکستر است! به صورتی که گویی، میکروفن ها میان صندلی های حضار قرار گرفته است!

“نخست گلبانگ مضرابی”، قطعه ای است در مایه اصفهان که با مدلاسیونهای زیبایی همراه است و نمونه خوبی برای نشان دادن توانایی های منحصر به فرد این نوع ارکستر است. این اثر در واقع یک چهارنوازی مضرابی بوده که پارتهای مختلف آن توسط گروه سازها نواخته شده است. این اثر با توجه به شکوهی که به یمن تعدد سازها پیدا کرده یکی از نمونه های موفق این آلبوم است که نسبت به نمونه قبلی خود (چهارنوازی) بسیار منطقی تر و زیبا تر به نظر میرسد.

“پیش درآمد همایون” دومین قطعه ای است که در این آلبوم ضبط شده؛ اثری آشنا از فرامرز پایور که توسط دهلوی برای ارکستر مضرابی تنظیم شده است؛ این پیش درآمد شباهت زیادی به پیش درآمد همایون پرویز مشکاتیان در آلبوم “افق مهر” دارد، البته اثر مشکاتیان سالها پس از خلق این پیش درآمد ساخته شده و به احتمال قوی پس از شنیدن این اثر و احساس می کنم، پیش درآمد مشکاتیان، بر دوش این قطعه سوار شده و به همین خاطر لطف بیشتری دارد.

لازم به ذکر است که فرامرز پایور، سالها در وزارت فرهنگ و هنر، یکی از مهمترین همکاران و همفکران حسین دهلوی بوده است و حتی وی سابقه شاگردی حسین دهلوی را در رشته آهنگسازی دارد. مهمترین همکاری این دو هنرمند در اثر با ارزش و تاریخی، کنسرتینو برای سنتور است که نقشی مهم در تغییر دیدگاه سنتی به تکنیکهای این ساز در تقابل با ارکستر بود.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

دیدگاه ها ۲

  • salam. agha ye purghannad nazar hatun taghriban dorost ast chera keh tasnif mer e foruzan dar haman sal sakhte shod va avvalin ejrayash bud vain tasnif e ziba avval ahangash sakhte shod bad sher rush gozashte shod. ba tashkkor.

  • ba salam aghaye dehlavi yeki az bazmandegane mosihgiye classic iran hast ke ke nasle javan bayad nahayate estefadaro az tajrobiyate ishan bebarand.aya agar dehlavi dar kharej az iran bood arjo maghamash chand barabare inja nabood?ghadr danestan va arj nahadan be eftekharate melli hata az yade melate iran ham rafte.

بیشتر بحث شده است