گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

مرروی کوتاه بر تاریخ نگاری موسیقی ایرانی از ۱۳۰۰ تاکنون (۱)

مرروی کوتاه بر تاریخ نگاری موسیقی ایرانی از ۱۳۰۰ تاکنون *

اگر تاریخ نگاری را ثبت احوال جامعِ رویدادهای گذشته بدانیم و تاریخ نگاری موضوعی در حوزه‏ ی موسیقی را بررسی و بیان مبدأ و ریشه‏ های شکل ‏گیریِ مکاتب و سبک ‏ها همراه با بیان جزئیات فنی موسیقی و رخدادهای شکل دهنده به جریان‏ها در کنار توجه به زندگی افراد تأثیرگذار بر رویدادهای ریز و درشت در این عرصه؛ در نتیجه می‏ توان گفت در ایران تاکنون، جز یک اثر که تقریباً با این تعبیر همخوانی دارد، ما اثری مانند «تاریخ موسیقی آکسفورد» (چند جلدی) و یا چنان که در غرب وجود دارد به صورت موضوعات خُردتر «تاریخ موسیقی غرب»، «تاریخ موسیقی کلاسیک»، «تاریخ موسیقی راک» و امثالهم نداریم (به عنوان نمونه بنگرید به زیگلر ۱۳۹۴).

تاریخ موسیقی ایران در قبل از اسلام با حدس و گمان‏ های غیرعلمی همراه است و چیز دندان‏ گیری جز برخی تحقیقات باستان‏ شناسانه در مورد سازها و آثار به جای مانده از تمدن‏ های بین‏ النهرین به همراه چند جمله نقل قول از مورخین یونانی که نشانگر مورد خاصی نیست، دستگیر نمی‏ شود.
اما پس از اسلام، که آثار مکتوبی کم کم پدید آمدند، تاریخ موسیقی ایران با تاریخ موسیقی سرزمین‏ های همجوار و اقوام و ملل متنوعی پیوند خورده است به طوری که موسیقی این مناطق در دانش موسیقی ‏شناسی به نام موسیقی ایرانی- عربی- ترکی شناخته می‏ شود و صد البته دارای دوره‏ های مختلف و مکاتب متنوعی است.

جدای موسیقی‏های مناطق مختلف سرزمین‏ های اسلامی تاریخ موسیقی مکتوب و تا حدودی رسمی شاملِ موسیقی‏ های دربارها و موسیقی‏دانان ساکن در شهرهای بزرگ و وابسته به مراکز قدرت است.

به غیر از تاریخ‏ نگاری‏ های قدیمی که در قالب تذکره نویسی‏ ها و یا بیان حکایات و اخبار از موسیقی‏دانان و احوال ایشان به صورت غیرتخصصی و اغلب همراه با اطلاعات اغراق آمیز آمده است، از جمله معروفترین آنها الاغانی نوشته ی ابوالفرج اصفهانی است، باید نگارش تاریخ موسیقی در ایران، به شکلی اندک اندک نظام‏ مند و دارای اصول پژوهشی، را به قرن اخیر محدود کرد و در همین مورد باید گفت که هرچه به سال‏های اخیر نزدیک می‏ شویم متون تخصصی‏ تر و روشمندتر از لحاظ اصول روش تحقیق شده ‏اند که در ادامه به معرفی اجمالی آنها خواهم پرداخت. همین جا اضافه کنم که نوشتن مقالات کوتاه جهت روشن کردن مواردی در تاریخ موسیقی یا معرفی موسیقیدان و یا آثارش را من جزو تاریخ نگاری نظام‏ مند در نظر نگرفته ام.

در دوره‏ ی قبل از انقلاب ایران که معمولاً به دو قسمت تقسیم می ‏شود و دروه‏ ی ابتدایی را پهلوی اول می‏ نامند، هیچ کتابی در زیمنه‏ ی تاریخ موسیقی در ایران به چاپ نرسیده است و انتشارات در این زمینه با مقالاتِ کوتاه در دوره‏ ی پهلوی دوم درباره‏ ی تاریخ موسیقی در نشریات آغاز شد. سپس تنها یک رساله‏ ی مختصر در سال ۱۳۲۹ با عنوان «تاریخ مختصر موسیقی ایران» توسط لطف الله مفخم پایان منتشر می‏ شود. اما اولین جلد از کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» نوشته‏ ی روح الله خالقی که دوره‏ های اخیر از تاریخ موسیقی را تقریباً جامع و مستند بررسی کرده بود، در سال ۱۳۳۳ شمسی منتشر شد.

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است