استاد شجریان آیا ثابت می‌کنید؟ (۲)

«سه سیم یا سه تار در حدود ۱۵۰ سال قبل به دست درویشی به نام مشتاق علی شاه که خود نوازنده برجسته‌ای نیز بود دارای سیم چهارمی شد. افزودن این سیم برای بهتر شدن صدا دهی و همراه کردن بیشتر صدای واخوان در هنگام نوازندگی بوده‌است، و این عمل را می‌توان اقدامی در جهت سیر تکاملی تدریجی این ساز دانست. این کار که بدون گرته برداری از هر گونه ساز غربی انجام شد، به قدری لازم و واجب بود که به رغم تناقض آشکار با نام ساز، مورد تایید اکثر موسیقی دانان آگاه آن روزگار که ردیف و موسیقی دستگاهی را از درون مقامی، پایه ریزی کردند قرار گرفت. قطعا اضافه کردن یک سیم به سه تار تغییر زیادی در بلندی صدای آن ایجاد نکرد اما تا مدت‌ها پس از آن اساتیدی نیز بودند که سه‌تار را با سه سیم می‌نواختند و یا حتی امروز نیز می‌نوازند» (رامین جزایری – فصلنامه ماهور ۱۰)

در مورد نظریه استاد شجریان که می‌فرمایند صدای ساز فقط به صفحه یا پوست ارتباط دارد چند سوال پیش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید:
۱) جناب استاد اگر کیفیت صدای سازی مثلا تار فقط به پوست مربوط می‌شود آیا اگر بهترین پوست را به هر چیزی شبیه کاسه‌ تار بچسبانیم صدای مطلوب را می‌توانیم در آوریم؟

۲) آیا اگر یک تار بی کیفیت و بد صدا را می‌شود با بهترین پوست ممکن، خوش صدا کرد؟ اگر این طور باشد چرا تمام اساتید تار نواز حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای از هر کسی سراغ تار یحیی و جعفر و… را می‌گیرند؟ مطمئنا به خاطر پوست آن سازها نیست.

۳) آیا طی چند سال گذشته، هیچکدام از موسیقی دانان و سازندگان ساز متوجه نشده‌اند که مثلا جنس چوب، اندازه‌ها و زوایای مختلف، ضخامت کاسه، جنس شاخ،استخوان و… فرقی در ماجرا نمی‌کند و شما با ساخت چند ساز،این مهم را کشف کرده‌اید که رکن اصلی صدای ساز از پوست می‌باشد و اثری در کیفیت صدای ساز ندارند؟

۴) آیا همان‌طور که خودتان فرمودید و وعده دادید، می‌توانید به صورت علمی این کشف خود را ثابت بفرمائید. در صورت تمایل شما، کانون سازندگان ساز خانه موسیقی آماده برگزاری چنین نشستی با حضور اساتید موسیقی، فیزیک، آکوستیک صدا و سازنده ساز می‌باشد.

۵) جناب استاد حدود پنج سال قبل جشنواره‌ سنتور نوازان در فرهنگ سرای نیاوران برگزار شد و سنتور نوازان بسیاری از کشورهای مختلف با سازهای محلی خودشان در آن شرکت کردند. جالب است به استحضار برسانم که سنتورهای مختلفی در اندازه‌های متفاوت و از نظر شکل و صدا شبیه به «بم ساز» شما در جشنواره شرکت داشتند.

۶) جناب استاد آیا نظریه جنابعالی بی اهمیتی و بی مهری به جامعه سازندگان ساز، چه اساتید ساز ساز که در قید حیات نیستند و چه پیشکسوتان و شاغلین به این هنر پر زحمت و شریف نیست.

هنرمندانی که اکثریت‌شان در تنهایی و گمنامی در زیرزمین یا کارگاه‌های کوچک خود برای اعتلای هنر موسیقی زحمت می‌کشند و امیدوارند که اجر زحمت آنان را تنها هنرمندان و نوازندگان بدانند و این انتظار نیز از شما می‌رفت که اشاره کوچکی به تلاش آنان می‌داشتید.

۷) استاد، آیا کسی را که فقط صدای خوبی دارد، خواننده می‌دانید؟ و یا کسی را خواننده می‌دانید که فقط ردیف‌های آوازی را کار کرده و حفظ باشد و یا شاید کسی را خواننده می‌دانید که خلاقیت و ساخت ملودی را به بهترین وجه بداند و یا کسی که شعر شناس باشد و توان تلفیق شعر و موسیقی را داشته باشد. حال اگر کسی همه این‌ها را داشت اما اعتماد به نفس خواندن در حضور جمع را نداشت تکلیف چیست؟

جنابعالی خود از هر کسی بهتر می‌دانید که برای رسیدن به کیفیت بالا در هر کاری و فنی، جمع همه‌ عوامل لازم است. ساخت و ابداع ساز هم از این اصل جدا نیست و یک ساز خوب جمع همه‌ عوامل کیفی است.

متاسفانه به علت نبود و عدم راه اندازی موزه‌ موسیقی در ایران بسیاری از سازهای ابداعی امکان نمایش در انظار را ندارند. این باعث می‌شود که عده‌ای از اهل موسیقی و جوانان خوش ذوق بدون استفاده از تجارب دیگران دست به طراحی و ساخت سازهایی بزنند که نمونه‌های آن قبلا ساخته و اشکالات و ایرادات آن مشاهده گردیده است.

هم اکنون نیز در جلسات هیات مدیره کانون سازندگان ساز که به طور منظم در خانه موسیقی برگزار می‌شود، تقریبا در تمام جلسات سازهای ابداعی مختلفی ارائه می‌شود.

از جنابعالی نیز انتظار می‌رود تا در ارائه و ساخت سازهای خود مشورت کوچکی نیز با این کانون داشته باشید. شاید پیشنهاد کوچکی بتواند کمکی در راه بهتر شدن زحمات جنابعالی باشد.

مطمئنا نیت جنابعالی برای هیچ کس پوشیده نیست که این زحمات برای اعتلای هنر موسیقی می‌باشد.