گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

پنج دوره ضبط قاجاریه و نقش هنرمندان استان مرکزی (۲)

ورود گرامافون به ایران
قرن نوزدهم ظهـور فنـاوری جدیـد تمـدن بشـری اسـت تلگـراف، تلفـن، عکاسـی، سـینما، لامـپ الکتریـک و بسـیاری از اختراعـات دیگـر حاصـل ایـن قـرن اسـت که مهمتـرین ایـن اختراعات ضبط و پخش صوت بود که تحول بزرگی را در ماندگار بودن صدا ایجاد کرد. نخسـتین اختـراع تومـاس آلـوا ادیسـون دسـتگاه ضـبط و پخـش صـدا بـر روی ورق قلـع بـود که در سـال ۱۸۷۸ مـیلادی انجـام داد؛ چنـد سـال بعـد دسـتگاه فنـوگراف را اختـراع و تولیـد کرد. در فنـوگراف ضـبط و پخـش بـه روی اسـتوانه هـای مـومی انجـام مـی شـد که پیشـرفت خـوبی در کیفیـت صـدا بـود.

در سـالهای پایـانی قـرن نـوزدهم صـفحات گرامـافون ۷۸ دور به دست «امیل برلینـر» اختـراع شـد که اسـتوانه هـای مـومی را بـه صـفحات نخسـت تبدیل مـی کرد.

با سفر پادشاهان قاجـار بـه اروپـا و آوردن دسـتگاه فنـوگراف و اسـتوانه هـای مـومی، اولـین اصوات بوسیله درباریان بـه روی آنهـا ضـبط شـد که ۲۵ عـدد اسـتوانه ضـبط شـده، همچنـان در موزه برق ایران موجود اسـت که بوسـیله «محمدحسین امین‌الضرب» وارد کننـده موتـور بـرق بـه ایران آورده شـده اسـت.

تعـداد کثیـری از ایـن اسـتوانه هـا هـم در آرشـیوهای شخصـی موجـود است که متاسفانه به دلیل از بین رفـتن بـر چسـب اسـتوانه که کاغـذی بـوده و بـا دسـت روی آن محتویــات صــوتی را شــرح مـی داده، نمــی دانــیم نوازنــده یــا صــاحب ســخن کیســت کـه کیفیت نازل صوتی هم مزید بر علت است.

نخستین اقدامات ضبط صفحه
و امـا در سـال ۱۸۹۹ مـیلادی مصـادف بـا ۱۲۷۷ خورشـیدی اولـین گویش های فارسـی در صــفحات گرامــافون در لنــدن بوســیله «دکتــر احمــد حبیــب عبــدالرحمن» (از هنـدیان ایرانـی تبـار) ضــبط شــد کـه که ۲۰ عـدد صـفحه گرامـافون ۷ ایـنچ را که شـامل اشـعاری از فردوسـی، حــافظ، ســعدی و ظهیرالدین فاریابی و بخشـی از قرائــت قــرآن کـریم اســت بــه ضبط مـی رسـاند. ایـن صـفحات در ایـران نیامـده و فقـط فهرسـت آن در جرایـد آن روزگـار بـه چاپ رسـیده اسـت؛ و فقـط در جـزوات سـنگی «امیـر منصـور» چـاپ ۱۳۸۶ خورشـیدی بـدان اشاره شده است.

در سال ۱۲۸۴ خورشـیدی «ماکسـیم پیـک» نماینـده کمپـانی ماشـین تحریـر که در سـفر مظفرالـدین شـاه عکس وی را روی ماشـین تحریرهـایش بـه عنـوان تبلیـغ انداختـه بـود بـه ایران مـی آید و پـس از ملاقـات بـا شـاه ایـران، طـی حکمـی اجـازه ضـبط دریافـت مـی کنـد؛ و بـدین ترتیـب اولـین ضـبط رسـمی از هنرمنـدان موسـیقی آغـاز مـی شـود. ماکسـیم پیـک بـه «ژنــرال ژان باتیســت لــومر» (متــوفی ۱۹۰۷ مـیلادی) مراجعــه مـی کنــد و پــس از پرداخــت ۴۰۰۰ هـزار فرانـک، با او قرارداد ضبط می بندد ولی متاسـفانه ژنـرال کم کاری کرده و بـه ضـبط چنـد صـفحه بـا گـروه موزیک بسنده مـی کنـد.

بهروز مبصری

بهروز مبصری

متولد ۱۳۳۶ ساوه
محقق تاریخ موسیقی و نوازنده تار و سه تار

۱ نظر

بیشتر بحث شده است