خسرو جعفرزاده
بیش از همه در تاریخ نگاری ها برای شناسایی «ایرانی» بودن موسیقی به عامل «نژاد» متوسل شده اند. تاریخ نگاران در وهله نخست مدلل نموده اند که به عنوان مثال «نژاد» عامل موسیقی دانی مانند فارابی یا ابراهیم و اسحاق موصلی ایرانی بوده اند و بعد چنین پنداشته اند که تحقیقات و تألیفات ایشان ناگزیر در حیطه ی موسیقی ایرانی و در نتیجه بخشی از تاریخ موسیقی ایرانی بوده است. چند نمونه: حسن مشحون در تاریخ موسیقی ایران: «ابراهیم پسر ماهان پسر بهمن پسر پشنک بود و (و در پاورقی توضیح داده که) ابن خردادبه می گوید چون ابراهیم در موقع مستی شعری را زیاد تکرار می کرده که در آن کلمه ی موصل بوده از این جهت به موصلی معرف شده» (جلد ۱، ص ۱۱۹)
روح الله خالقی در نظری به موسیقی: «ابراهیم موصلی اصل او از یک خانواده ی نجیب و اصیل ایرانی بوده و در کوفه متولد شده است.» (جلد ۲ ص ۳۷)
بهترین زندگی نامه ابراهیم موصلی را تقی بینش در کتاب «تاریخ مختصر موسیقی ایرانی» آورده: «ابراهیم موصلی فرزند ماهان است که بعدها به میمون تغییر داده شده، این خاندان در اصل ایرانی و اهل ارجان (ارگان) فارس در نزدیکی شیراز بوده است و بنابراین ابراهیم به علت اقامت نسبتاً طولانی در موصل یا شکوفایی استعداد هنریش در آن شهر به موصلی مشهور شده است. و گفته اند در جوانی به موصل رفت و در آن جا به فرا گرفتن موسیقی پرداخت. سپس به ری عزیمت کرد و در آن شهرر موسیقی ایرانی و غناء عربی را فرا گرفت و با عزیمت به بغداد از محضر سیاط مکی موسیقی دان مشهوری که خواننده ای توانا و نوازنده ای زبردست عود بود بهره مند شد.» (ص ۶۹)
اگر تفکیک غیرقابل اجتنابی را که در این تاریخ نگاری ها بین موسیقی ایرانی و عربی موجود است معتبر بشماریم، از این زندگی نامه ها به هیچ وجه نمی توان نتیجه گیری کرد که محتوای کار
ابراهیم موصلی موسیقی ایرانی بوده است. همان طور که در دوران معاصر به موسیقی دان های
ایرانی و فارسی زبان بر می خوریم که محتوای کارشان موسیقی اروپایی است، در آن دوران نیز به
شاعران ایرانی و فارسی زبان بسیاری بر می خوریم که آثارشان به زبان عربی است.
این نوع شناسایی و تاریخ نگاری بر پایه تصور از وضعیت فرهنگی خاصی که مولد ذهنیتی از دوران معاصر است، قرار دارد و برای بررسی های تاریخی اشتباه و گمراه کننده است. فرهنگ ملی و وحدت و هویت ملی به معنای امروزی و متکی به یک ملت خاص یا مرزهای معین و تحت کنترل یک حکومت ملی، مفاهیمی هستند که در قرن های اخیر و بعد از فروپاشی امپراتوری های چند ملیتی و همراه با پیدایش «کشور- دولت ملی» پا به عرصه وجود گذاشتند و سابقه تاریخی قدیمی تری ندارند.
۱ نظر