خسرو جعفرزاده
از طرف دیگر در بررسی های تاریخی – ادبی می بینیم که در دوره های مختلف تاریخی، زبان های فارسی و عربی در جهان متمدن قدیم، مانند زبان های فرانسه و انگلیسی در قرن اخیر، زبان های بین المللی بوده اند و حدودشان بر محدوده های فرهنگ های ایرانی یا عربی منطبق نبوده است. شاعران فارسی گویی مانند امیر خسرو دهلوی، هندی و رودکی، ترک سمرقندی بوده اند و همان طور که اشاره شد، عده ی زیادی از شاعران ایرانی نژاد و فارسی زبان هستند که آثارشان به زبان عربی و در حیطه ی تاریخ ادبیات عرب است. (۴)
الگوی دیگری که در کنار فرهنگ های ملی برای شناخت یک منطقه ی فرهنگی مورد استفاده قرار گرفته الگوی فرهنگ مذهبی یا دینی است. هرچند که پهنه فرهنگی ادیان بزرگ (مانند اسلام و مسیحیت) از محدوده ی فرهنگی نژاد و ملیت و زبان گسترده تر است اما با دقت بیشتر می بینیم که دین نیز در بر گیرنده ی تمام مظاهر و پدیده های فرهنگی نیست.
بهترین نمونه برای این گونه پدیده های فرهنگی (مستقل از دین، زبان و نژاد) علوم و فنون هستند که بیش از هر پدیده ی فرهنگی (مستقل از دین، زبان و نژاد) ابعاد گسترده تر و در بعضی موارد (مانند ریاضیات که در بر گیرنده ی بخشی از موسیقی نیز هست) ابعاد جهانی دارند.
علاوه بر این، به خصوص در سیر تاریخی موسیقی ایرانی در دوران اسلامی، سرزمین هایی مانند مالزی و اندونزی که بخشی از جهان اسلام هستند، به علت فاصله ی مکانی و سوابق تاریخی از نظر فرهنگی در محدوده ای دیگر و جدا قرار گرفته اند.
در کتاب «ایران گاهواره دانش و هنر»، «هنر موسیقی روزگار اسلامی» نوشته محمدعلی امام شوشتری، به نوع دیگری از تلاش برای شناسایی موسیقی ایرانی برمی خوریم که از یک سو در پی تفکیک موسیقی ایرانی و عربی در دوران اسلامی است و از سوی دیگر معتقد به این است که موسیقی عربی را ایرانیان و از روی نمونه موسیقی ایرانی دوران ساسانی (ایران بزرگ یا ایران قدیم) ساخته و پرداخته اند: در این کتاب درباره ابن مسجح به نقل از کتاب الاغانی آمده است که:
«او نخستین کسی است که موسیقی ایرانی را به عربی برگردانیده است.» (ص۶۰)
اول تعجب می کنیم که موسیقی ایرانی چگونه می تواند به موسیقی عربی برگردانده شود! جواب در چند سطر بعد آمده است:
«او از پهلوی ایرانیانی که مسجد الحرام را می ساختند و آواز می خواندند می گذشت و آواز خواندن شان را می شنید و آن را به شعر عربی در می آورد.» (ص۸۲)
پی نوشت
۴- در کتاب نمونه ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، نوشته محمد تقی دانش پژوه (تهران، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵) فهرست کتاب های عربی در موسیقی و سماع، ۳۰۷ عنوان و آثار شناخته شده فارسی در موسیقی و سماع، ۷۶ عنوان ذکر شده اند.
۱ نظر