بررسی برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان (VI)

یکشنبه ۳ تیر ۱۳۹۷

، توسط: علیرضا جواهری

پرویز مشکاتیان

پیروزی (چهارگاه): قطعه ای است در دستگاه چهارگاه با الگوی ساختاری چهارمضراب و با وزنی لنگ و دور ده تایی با ترکیب منظم و دائمی ۳+۴+۳، با اینکه وزن اجرایی این اثر پیچیده است و اجرا و حفظ آن برای نوازندگان کاری مشکل، ولی از لحاظ نغمات و جمله بندی ترکیبی است بسیار شنیدنی و گوش آشنا، این قطعه از مشهور ترین آثار ساخته شدۀ بی کلام در مجموعه آثار چاووش است که برای ترکیب ساز های سنتور، تار، بمتار و کمانچه به عنوان بخش ساز های نغمه پرداز و تنبک به عنوان بخش کوبه ای گروه، طراحی و تنظیم شده است. در قسمتی از اثر نیز شاهد همنوازی دو تنبک بدون همراهی ساز های نغمه پرداز هستیم. در ساخت این قطعه به گوشه هایی چون درآمد، زابل، مخالف چهارگاه، حصار و فرود به چهارگاه اشاره شده است. همانطور که ذکر شد وزن ده تایی این اثر از ابتدا تا انتها ثابت است و در حین اجرای قطعه تغییری نمی کند. ابتدا به پایۀ اثر توجه کنید؛ بعد اجرای هر یک جملات مجددا به این پایه در فواصل مختلف دستگاه چهارگاه می رسیم:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید
در اکثر جملات این قطعه نغمۀ اصلی از قسمت میانۀ میزان یعنی بخش چهار تایی آغاز می شود و برای بخش سه تایی اول، پایه ای کوتاه در نظر گرفته شده است. به جمله ای از این اثر توجه کنید و سعی کنید با توجه به دور منظم و ذکر شده روند ساختاری نغمات را مرور کنید.

حال به جمله ای دیگر از این قطعه توجه نمایید، باز هم به مانند مثال قبلی در اینجا هم نغمۀ اصلی از قسمت میانی یعنی بخش چهارتایی آغاز می شود. در تکرار مجدد این جمله و در دفعۀ دوم به جای پایۀ کوتاه، نیم جمله ای کوتاه در بخش سه ضربی اول میزان اجرا می شود که در اصل پایان جملۀ اصلی محسوب می شود و برای همین برگشت از میانۀ میزان یعنی بخش چهارتایی به همان بخش در میزان های قبلی باز می گردد. شاید یکی از دلایل مشکل بودن اجرای این اثر پیدا کردن سر ضرب اصلی در این توالی سه ضربی و چهار ضربی باشد. به خصوص برای شنوندگان این اثر پیدا کردن سرضرب اصلی قطعه برای لحظاتی کاریست مشکل و مبهم.

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

حال به جمله ای توجه کنید که بر خلاف مثال های قبل از ابتدای میزان آغاز شده و در انتها به پایۀ اصلی ختم می شود:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در حین اجرای جملات شاهد تقسیمات متفاوت زمانی در بخش های متفاوت سه و چهار تایی اثر هستیم و این ترکیب های متفاوت باعث ایجاد تنوع در ساختار جملات شده است به نحوی که هر یک از جملات با توجه به این تغییرات دارای حس و بیانی کاملا متفاوت هستند که نسبت به جملات قبلی تازه و جدید هستند. برای مثال به بخشی از جملات مربوط به گوشۀ مخالف چهارگاه در این اثر توجه کنید و دقت کنید وزن ساختاری جملات چه تغییراتی نسبت به جملات قبلی خود کرده است:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در قسمتی دیگر از اثر شاهد جمله ای در درآمد چهارگاه هستیم که شروع آن از قسمت چهارتایی وزن اثر یعنی میانۀ میزان است. در نیم جملۀ دوم همان نیم جملۀ اول تکرار شده با این تفاوت که این بار آغاز نغمه از ضرب سوم قسمت چهار تایی است و این موضوع مرور وزن اصلی و پیدا کردن سرضرب اصلی را بسیار مشکل می کند. نکتۀ دیگر اینکه پایان هر نیم جمله در نیمۀ اول میزان بعدی یعنی قسمت سه تایی اول است:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در بخش حصار شاهد ضد ضرب های متعدد در بخش های اول و سوم میزان ها هستیم و این ضد ضرب ها دوباره در ایجاد فضای جدید و متنوع نقش بسیار ایفا می کنند. در تنظیم گروهی این جمله توسط بمتار اجرا شده و سنتور و تار جملۀ دیگری را در گوشۀ حصار می نوازند. ابتدا به تنظیم یک صدایی اثر توجه کنید؛ محل ضد ضرب ها در تصویر مشخص شده است:

و در ادامه توجه کنید به همین بخش در تنظیم گروهی برای ساز های ایرانی.

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در انتها توجه کنید به بخش مربوط به تکنوازی و همنوازی تمبک و تنوع اجرایی در وزن اجرایی این ساز:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در این رابطه بخوانید

ارسال دیدگاه

موسیقی و شعر در «گرگیعان و گرگیعان» (XIII)

قطعا راه های مختلفی برای آموزش دادن به کودکان وجود دارد. آموزش نکات اخلاقی و مهارتهای زندگی یکی از آموزشهای مهمی است که از طرق مختلف می‌توان به کودکان ارائه داد و یکی از راههایی که می‌توانید به کودکان این آموزشها را بدهید، اشعار و ترانه های کودکانه است.

رحمت الله بدیعی: تجویدی چیز دیگری بود

آقای شهرام صفارزاده که در امریکا هستند. ایشان ۵ سال پیش من ویولون کار کرده اند، البته بعدها پیش حبیب الله بدیعی رفتند اما در شرح حالی که خود صفارزاده نوشته بود گفته اند که «من ۵ سال شاگرد رحمت اله بدیعی بوده ام»، اگر ایشان نمی گفتند، شاید من هم یادم نبود! در حقیقت گرفتن ویولون از آرشه، انگشت گذاری و کلاً تکنیک ویولون را پیش من بودند. آقای گرگین زاده شاگرد من بودند، پروین پیشه و…

آخرین ارسال‌ها

از روزهای گذشته…

موسیقی ایرانی و اینترنت

از ۱۰ سال پیش، فعالیت سایتهای ایرانی موسیقی در اینترنت آغاز شده و بیش از ۵ سال است که این فعالیت جدی و فراگیر شده است. البته همواره، استقبال علاقمندان موسیقی از این محیط مجازی، با فراز و فرودهایی مواجه بوده است به صورتی که در هر دوره دو یا سه ساله گرایش خاصی پدید می آید، مثلا در دوره اول میتوان گرایش اصلی ایرانیان در اینترنت را به گروپهای یاهو مشاهده کرد، در دوره دوم گرایش به وبلاگها و وبلاگ سازی شکل گرفت (که عمدتاً بر روی محیط پرشین بلاگ و بلاگ اسکای رواج داشت.) بعد از این دوره فعالیت سایتها آغاز شد و همزمان وبلاگها کم کم غیرفعال شدند.

موسیقی‌شناسی‌ای که نمی‌شناسیم (X)

تا اینجا با روشی تدریجا گسترش یابنده، گام به گام نشان داده شد که حتا اگر آن دید باریک و سخت‌گیرانه را نسبت به کتاب نداشته باشیم و تنها از منظر تنگ یک کتاب دیگر -که احتمالا مدل اولیه‌ی این فرهنگ یا نخستین محرک ذهنی مولف بوده است- بدان ننگریم و از رهگذر آن مستبدانه حق اندیشیدن یک مولف را هر چند از دیگران تاثیر پذیرفته باشد، سلب نکنیم، اشکالات کتاب برسرجای خود باقی می‌ماند و گاه حتا شدیدتر هم می‌شود.

موسیقی و طنز (قسمت چهارم)

شنونده وقتی این قطعه تغییر یافته را نسبت به اصل را میشنود، از زنجیره تداعی های احساسی همیشگی اش بیرون می آید، درگیر احساس تازه ای میشود که میتواند شوخ طبعنه و یا تلخ و معترضانه باشد. ناگفته پیداست که وظیفه طنز، خنده سازی نیست، بلکه القای کمدی تراژدی، پهلو به پهلوی هم است.

ردیف منتظم الحکما به انتشار رسید

ردیف موسیقی ایرانی به روایت منتظم الحکما، نت نویسی مهدیقلی هدایت و تصحیح و بازنگری امیر اسلامی منتشر شد. قدیمی ترین ردیف مکتوب منتشر نشده موسیقی ایرانی به روایت منتظم الحکما و نت نویسی مهدیقلی هدایت توسط نشر دانشگاه هنر منتشر شد.

موسیقی ترنس

در دنیای موسیقی امروز اصطلاح ترنس (Trance) شامل محدوده وسیعی از موسیقی می شود. در قسمتی از این طیف همانند کارهای یان ون دال (Ian Van Dahl) یا حتی گروه ATB شاهد موسیقی ای هستیم که بیشتر شبیه به موسیقی رقص مردمی (Pop Dance) است و شما می توانید آنها را در منزل، اتومبیل یا هنگام پیاده روی با دستگاه پخش موسیقی خود گوش کنید و احساس کنید که دقیقا” در یک مهمانی بزرگ هستید. در قسمت دیگر از طیف موسیقی ترنس به افرادی مانند ساشا و ویلیام اربیت (Sasha & William Orbit) بر میخوریم که موسیقی الکترونیک مردمی را به سمت موسیقی ترنس سوق داده اند.

آلبوم فراموش شده پینک فلوید – ۲

ترک های ابتدایی و انتهایی آلبوم Animals با عنوان Pigs on the wing هر دو با فضایی عاشقانه برخلاف انتظاری که عمومآ از کارهای واترز می رود تهیه شده اند. بنظر می رسد که واترز این دو ترانه را برای همسر دوم خود – که در زمان تهیه آلبوم تا زه با او ازدواج کرده بود – تهیه کرده است.

همه همصدا با سمفونی نهم بتهوون (I)

نوشته ای که پیش رو دارید، گفت و گوی محمدهادی مجیدی با مهدی قاسمی و شهرداد روحانی است پیرامون اجرای ارکستر سمفونیک تهران و گروه کر شهر تهران:

نمودی از جهان متن اثر (XV)

به نظر می‌رسد تا زمانی که فرض اولیه‌ی آنالیز بر «تجزیه به عناصر…» قرار دارد، نمی‌توانیم این اشکال را برطرف کنیم چرا که این امر ذاتی کنش تجزیه و تحلیل است. اما از سوی دیگر درست است که طرح پرسش رابطه‌ی جزء و کل در یک اثر موسیقایی صحیح به نظر می‌رسد اما پذیرش این که آنالیز در دست یافتن به دانشی درباره‌ی کل ناتوان است اولا آن را کاملا بی‌اعتبار نمی‌سازد، چرا که می‌توانیم اعتبارش (یا دستکم بخش مهمی از آن) را به توانایی شرح روابط میان اجزای یک قطعه نسبت دهیم؛ ثانیا اگر بپذیریم که آنالیز به طور کلی از این طریق بی‌اعتبار می‌شود، مانند این است که فضای کار دانشورانه را به سوی نوعی «عرفان موسیقایی» یا گونه‌ای «شهود شنیداری» مبتنی بر درک بی‌واسطه و کاملا شخصی و البته به همان نسبت بدون قاعده‌مندی شناخته شده از آثار موسیقی هدایت کرده باشیم؛ در این صورت تنها راه‌هایی که برای «درک» اثر باقی می‌ماند، دست یافتن به کل اثر از طریق تجربه‌ی مستقیم شنیداری یا اجرای آثار (و احتمالا غرق شدن در لحظات ناب موسیقی بدون هر گونه فعالیت تحلیلی) است.

دسته بندی و زمان بندی: ادراک متر (IV)

مفهوم متر ترکیبی را نیز می توان مرتبط به همین مسائل دانست، آن چنان که لاندن می نویسد: ” توصیف یک پاساژ موسیقیایی با نام متریک معمولا نشانگر آن است که شنونده یک سری بیت هم طول می شنود و این بیت ها به صورت سلسله مراتبی ساختار یافته اند. اما در برخی موارد شنونده نمی تواند، یک متریک هم طول از طول مدت بیت های موجود، برداشت کند.

میرهادی: ما هر کاری کنیم گوش مان به دنبال ملودی زیباست

در مصاحبه با آقای کیوان میرهادی، بینندگان سایت سئوالاتی از ایشان پرسیده بودند که پیش از این برای آن دوستان فرستاده شد. بنا به درخواست بعضی از علاقمندان این بحث، امروز پاسخ ایشان را در سایت قرار میدهیم.