بررسی برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان (VI)

یکشنبه ۳ تیر ۱۳۹۷

، توسط: علیرضا جواهری

پرویز مشکاتیان

پیروزی (چهارگاه): قطعه ای است در دستگاه چهارگاه با الگوی ساختاری چهارمضراب و با وزنی لنگ و دور ده تایی با ترکیب منظم و دائمی ۳+۴+۳، با اینکه وزن اجرایی این اثر پیچیده است و اجرا و حفظ آن برای نوازندگان کاری مشکل، ولی از لحاظ نغمات و جمله بندی ترکیبی است بسیار شنیدنی و گوش آشنا، این قطعه از مشهور ترین آثار ساخته شدۀ بی کلام در مجموعه آثار چاووش است که برای ترکیب ساز های سنتور، تار، بمتار و کمانچه به عنوان بخش ساز های نغمه پرداز و تنبک به عنوان بخش کوبه ای گروه، طراحی و تنظیم شده است. در قسمتی از اثر نیز شاهد همنوازی دو تنبک بدون همراهی ساز های نغمه پرداز هستیم. در ساخت این قطعه به گوشه هایی چون درآمد، زابل، مخالف چهارگاه، حصار و فرود به چهارگاه اشاره شده است. همانطور که ذکر شد وزن ده تایی این اثر از ابتدا تا انتها ثابت است و در حین اجرای قطعه تغییری نمی کند. ابتدا به پایۀ اثر توجه کنید؛ بعد اجرای هر یک جملات مجددا به این پایه در فواصل مختلف دستگاه چهارگاه می رسیم:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید
در اکثر جملات این قطعه نغمۀ اصلی از قسمت میانۀ میزان یعنی بخش چهار تایی آغاز می شود و برای بخش سه تایی اول، پایه ای کوتاه در نظر گرفته شده است. به جمله ای از این اثر توجه کنید و سعی کنید با توجه به دور منظم و ذکر شده روند ساختاری نغمات را مرور کنید.

حال به جمله ای دیگر از این قطعه توجه نمایید، باز هم به مانند مثال قبلی در اینجا هم نغمۀ اصلی از قسمت میانی یعنی بخش چهارتایی آغاز می شود. در تکرار مجدد این جمله و در دفعۀ دوم به جای پایۀ کوتاه، نیم جمله ای کوتاه در بخش سه ضربی اول میزان اجرا می شود که در اصل پایان جملۀ اصلی محسوب می شود و برای همین برگشت از میانۀ میزان یعنی بخش چهارتایی به همان بخش در میزان های قبلی باز می گردد. شاید یکی از دلایل مشکل بودن اجرای این اثر پیدا کردن سر ضرب اصلی در این توالی سه ضربی و چهار ضربی باشد. به خصوص برای شنوندگان این اثر پیدا کردن سرضرب اصلی قطعه برای لحظاتی کاریست مشکل و مبهم.

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

حال به جمله ای توجه کنید که بر خلاف مثال های قبل از ابتدای میزان آغاز شده و در انتها به پایۀ اصلی ختم می شود:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در حین اجرای جملات شاهد تقسیمات متفاوت زمانی در بخش های متفاوت سه و چهار تایی اثر هستیم و این ترکیب های متفاوت باعث ایجاد تنوع در ساختار جملات شده است به نحوی که هر یک از جملات با توجه به این تغییرات دارای حس و بیانی کاملا متفاوت هستند که نسبت به جملات قبلی تازه و جدید هستند. برای مثال به بخشی از جملات مربوط به گوشۀ مخالف چهارگاه در این اثر توجه کنید و دقت کنید وزن ساختاری جملات چه تغییراتی نسبت به جملات قبلی خود کرده است:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در قسمتی دیگر از اثر شاهد جمله ای در درآمد چهارگاه هستیم که شروع آن از قسمت چهارتایی وزن اثر یعنی میانۀ میزان است. در نیم جملۀ دوم همان نیم جملۀ اول تکرار شده با این تفاوت که این بار آغاز نغمه از ضرب سوم قسمت چهار تایی است و این موضوع مرور وزن اصلی و پیدا کردن سرضرب اصلی را بسیار مشکل می کند. نکتۀ دیگر اینکه پایان هر نیم جمله در نیمۀ اول میزان بعدی یعنی قسمت سه تایی اول است:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در بخش حصار شاهد ضد ضرب های متعدد در بخش های اول و سوم میزان ها هستیم و این ضد ضرب ها دوباره در ایجاد فضای جدید و متنوع نقش بسیار ایفا می کنند. در تنظیم گروهی این جمله توسط بمتار اجرا شده و سنتور و تار جملۀ دیگری را در گوشۀ حصار می نوازند. ابتدا به تنظیم یک صدایی اثر توجه کنید؛ محل ضد ضرب ها در تصویر مشخص شده است:

و در ادامه توجه کنید به همین بخش در تنظیم گروهی برای ساز های ایرانی.

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در انتها توجه کنید به بخش مربوط به تکنوازی و همنوازی تمبک و تنوع اجرایی در وزن اجرایی این ساز:

بخشی از قطعه «پیروزی» در دستگاه چهارگاه را بشنوید

در این رابطه بخوانید

ارسال دیدگاه

نگرشی به تجدد طلبی در هنر و فرهنگ ایرانِ قرن بیستم (IV)

شکل و هیئت معماری مدرن، بیادآوردنده هیچ فرمی از گذشته و تاریخ یا خاطره ای قومی یا ملی نیست، بلکه نشان دهنده دیدگاه و تفکر «مدرن» ی است که با واقعیت گرایی در پی شناخت حقیقتِ فرم و مصالح است. جمله معروف «کمتر، بیشتر است» معرف برنامه معماری مدرن شد.

پیرگلو: برای انتخاب اجباری سنتور خوشحالم

من ۲۶ آبان هزار و سیصد و سی نه در تهران بدنیا آمده ام و موسیقی را از کتاب خانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در واقع در پارک نیاوران (گمان می کنم سال ۱۳۴۸ یا ۴۹) شروع کرده ام. در آن مقطع مربیان زیادی می آمدند و می رفتند از جمله خانم ابراهیمی، آقای راسخ ولی تنها کسی که روی من تاثیر به سزابی گذاشتند و راهم را در زندگی عوض کردند، آقای محمد رضا درویشی بوده اند و اولین قطعه ای هم که راه من را مشخص کرده است، سونات اول بتهوون، سونات پاتیتیک بوده است که آن آکورد اول راه بنده را در زندگی عوض کرده و تا امروز هم ادامه دارد.

آخرین ارسال‌ها

از روزهای گذشته…

فیلیسیتی لُت، شوالیه انگلیسی آواز

فیلیسیتی لُت (Felicity Lott) خواننده سوپرانو انگلیسی متولد ۸ مه ۱۹۴۷ در چلتنهام انگلستان است. لُت از سن بسیار پائینی به دنیای موسیقی وارد شد، در سن پنج سالگی به یادگیری پیانو پرداخت، دوازده سالگی نوازندگی ویلن و خواندگی را آغاز کرد. در دانشگاه لندن به تحصیل زبانهای فرانسه و لاتین پرداخت. در زمان اقامتش در پاریس در کلاسهای خوانندگی کنسرواتوری شهر گرنبل شرکت کرد. او در آکادمی رویال لندن به تحصیل موسیقی پرداخت و جایزه آکادمی آن را دریافت نمود.

وام‌گیری موسیقایی به مثابه ارجاع به هویت (III)

تمی به روشنی معرفی می‌شود اما با فاصله‌ی کوتاه شکلی خلاصه‌ و خلاصه‌تر یافته و در طرح‌واره‌هایی پخش شده میان سازها تکرار می‌گردد. یعنی نوعی دگره‌سازی کاهنده که با سماجت هر چه بیشتر پاره ملودی وام گرفته شده را تا سرحد امکاناتش تکرار می‌کند و آن را تا جایی پیش می‌برد که جز جوهر فواصل پایه‌ای هیچ باقی نماند، مانند فراز پایانی «پشت پا». یا از طریق دگرگونی در شدت‌وری، جمله‌بندی و گاه رنگ‌آمیزی اندک حرکتی به آنها می‌دهد تا جریان موسیقی که در تکرار مصرانه‌ی تم به دام افتاده است حرکتی رو به جلو بیابد، مانند آن‌چه در موومان سوم «بلوچ»، «گواتی ذوالجلال»، رخ می‌دهد.

علی رهبری: اینجا مثل آپارتاید در آفریقای جنوبی شده !

بدنبال تهیه مطلب علی رهبری و موسیقی صلح با علی رهبری، رهبر و آهنگساز صاحب نام ایرانی مصاحبه ای انجام دادیم که در این مطلب قسمت اول آنرا میخوانید. لازم به ذکر است که این گفتگو قبل از انتصاب ایشان به رهبری دائم ارکستر سمفونیک تهران و پس از کنسرت قبلی ایشان یعنی زمانی که به دعوت مرحوم فریدون ناصری و به عنوان رهبر میهمان رهبری در تهران حضور داشتند انجام شده است.

لقمان علی، درامر مسلمان (III)

لقمان دوباره در سال ۱۹۶۱/۱۹۶۰ نقل مکان کرد و این بار در شیکاگو مستقر شد. جورج هادسون که از دوستان دوره دبستان لقمان بود نیز از حدود یک سال پیش در شیکاگو زندگی می کرد و در یک مدرسه موسیقی به کار مشغول بود. جورج هم چنین همان اواخر همکاری با سان را و ارکسترش (The Arkestra) را آغاز کرده بود. بدین ترتیب بود که ادوارد اسکنیر (لقمان علی) برای نخستین بار با سان را آشنا شد.

جامعه، موسیقی، در منشور رادیو (II)

در یک مدل ساده شده موسیقی و سرگذشتش در ایران را به درستی حاصل کنش و واکنش جامعه ی مخاطبان، نهادهای حکومتی و ساز و کارهای درونی جامعه ی موسیقی و در متن کتاب به ویژگیها و پویایی هریک و نوع اثری که بر هم می گذاشته اند، پرداخته اند. در این راه طبیعتا سهم کمتر از آن جامعه شناسی مخاطبان است زیرا در فقدان یک جامعه شناسی موسیقی پیشرفته داده های قابل اطمینان جامعه شناختی اندکی از آنها درست باقی می ماند. آنها حاضران خاموش اند، البته نه کاملا، چون از راه ابراز رضایت و نارضایی با شمار زیادشان برفرآیندها تاثیر می گذارند.

نحوه اجرای ریز با سنتور

ساز سنتور یکی از محبوب موسیقی ایرانی می باشد که از دیر باز جزو اصلی ترین سازها تکنوازی و ارکسترال بوده است. با توجه به خصوصیات ظاهری این ساز، در می یابیم که نواختن این ساز اندکی با سازهای رایج تفاوت دارد. به طوری که نحوه فرود آمدن مضراب و حتی استفاده از مضراب های گوناگون در صدادهی ساز تاثیر گذار می باشد. مانند مضرابهای بدون نمد قدیم و با نمد فعلی و شکل های مختلف مضراب ها.

نقد تئوری «دودانگی» در مقام شناسی موسیقی ایرانی (II)

علینقی وزیری مطابق با تصورش از هم مرتبگی یا یکسان بودن نقش «شاهد» در مقام و «تونیک» در گام، با صدای شاهد شور گام را شروع می کند. اما این گام با مشکل متغیر بودنِ فاصله پنجم، (دمینانت یا نمایان) خواص یک گام دیاتونیکِ هفت صدایی را ندارد.

زنگار؛ فصلنامه اى براى تحلیل و نقد موسیقى

فصلنامه موسیقی زنگار که نخستین شماره اش در ۳۱ خردادماه ۱۳۹۵ شمسی منتشر شد، نخستین و تنها نشریه رسمی منتشر شده در استان فارس در حوزه موسیقی است. این نشریه برای تحلیل و نقد موسیقی هر سه ماه یک بار منتشر میشود و پخش سراسرى دارد. اولین شماره آن با ۱۲۰ صفحه در قطع خشتی و تیراژ ۱۰۰۰ جلدی، با قیمت ۱۵ هزارتومان از طریق کتابفروشی های معتبر موسیقی در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.

سهیلی: تهیه کننده باید به کارشناس مراجعه کند

نوشته که پیش رو دارید گفتگویی است با محسن سهیلی، تهیه‌کننده موسیقی و سرمایه گذار کنسرت «بگو کجایی» که قرار است ۹ شهریور ماه سال جاری در برج میلاد به روی صحنه برود؛ این گفتگو در برنامه نیستان در شبکه فرهنگ انجام شده است.

زوموزیکولوژی

Zoomusicology یکی از شاخه های موزیکولوژی و جانورشاسی میباشد. این شاخه به بررسی موسیقی در میان حیوانات میپردازد که میتوان به دو عنوان تبدیل شود : ۱- تاثیر موسیقی بر حیوانات ۲- صوت و نقش آن در ارتباط ما بین همنوعانشان.