گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

بررسی برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان (۷)

پرویز مشکاتیان (۱۳۳۴-۱۳۸۸)

مضراب پرانی لنگ: این قطعۀ کوتاه در دستگاه شور ساخته شده است و نغمات آن تحت تاثیر موسیقی محلی و مقامی خراسان می باشد. ویژگی بارز این اثر وزن و میزان بندی لنگ و دور متفاوت آن است. دور اصلی این اثر سیزده تایی بوده و تقسیمات داخلی آن به صورت ۵+۴+۴ می باشد. در حین اجرا دور اصلی اثر با تغییرات جزئی مواجه می شود که عبارتند از دور یاز ده تایی با ترکیب ۳+۴+۴ و دور دوازده تایی با ترکیب منظم ۴+۴+۴.

پایۀ اصلی اثر به صورت زیر می باشد؛ در تصویر زیر سرضرب های قوی برای درک بهتر ساختار وزن و ضرباهنگ این اثر مشخص شده اند. نکتۀ جالب توجه در اجرای این قطعه مربوط به بخش سوم هر میزان یعنی ابتدای دور پنج تایی می باشد که برای بیان صحیح تر این قسمت لازم است نوازنده ضرب اول آن را کمی کند تر و با تاکید بیشتر اجرا نماید.



جملات و نغمات ابتدایی قطعه دقیقا بر اساس پایۀ اصلی بوده و بر اساس همان وزن اجرا می شوند.

در ادامه نیز شاهد همین روند هستیم و جملات پله ای مشابه در فواصل بالاتر اجرا می شوند و به تناسب با آنها پایۀ اصلی به درجات بالاتر دستگاه شور منتقل می شود.


audio file بخشی از قطعه «مضراب پرانی شور» را بشنوید

حال در تصویر زیر به تغییرات متوالی دور سیزده تایی و یازده تایی در روند ساختاری نغمات، توجه کنید.


audio file بخشی از قطعه «مضراب پرانی شور» را بشنوید

چندمضراب پنجگاه: این قطعه در دستگاه راست پنجگاه ساخته شده و در جملات آن به گوشه هایی از جمله درآمد راست، روح افزا، عراق، نهیب و شکسته می شود. علاوه بر تنوع نغمات و ساختار برجستۀ آن می توان به وزن و ساختار پیچیدۀ ضرباهنگ این قطعه اشاره نمود. وزن این قطعه مجموعه ای است از چهار ضربی و دوضربی ترکیبی با ساختار درونی سه تایی به نحوی که سرضرب های متنوع و متفاوت در حین اجرای نغمات به آن حالتی سرزنده و شاداب داده است. پایۀ اصلی قطعه از لحاظ نوشتاری و اجرای مضرابی به صورت ۳+۳+۲+۲+۲ بوده ولی از لحاظ سر ضرب های اصلی و شنیداری این پایه به صورت ۳+۲+۳+۴ به گوش می رسد.

نکتۀ مهم در حین اجرای پایه های این اثر در رعایت همین سر ضرب هاست و اجرای دقیق ضرب های قوی ترو می توان پایه های این قطعه را با مضراب های متفاوت و متنوعی اجرا نمود به خصوص در اجرای گروهی تنوع این حالت های متفاوت مضرابی فضای بدیعی را به این قطعه می بخشد. در تصویر زیر ابتدا به نحوۀ نوشتار پایۀ اثر توجه نمایید:

حالا به همان پایه با تاکید بر سرضرب ها و ضرب های قوی توجه کنید.


audio file بخشی از قطعه «چندمضراب راست پنجگاه» را بشنوید

اجرای جملات طولانی با اوزان متنوع و متفاوت از دیگر ویژگی های این اثر می باشد. به نمونه ای از این نغمات توجه نمایید.


audio file بخشی از قطعه «چندمضراب راست پنجگاه» را بشنوید

همچنین توجه کنید به جمله ای دیگر از چند مضراب پنجگاه در این جمله هم از نظر زمانی طولانی و دارای ضرباهنگ و حالات متنوع و متفاوتی است. به ترکیب ساختاری این جمله و استفاده از ترجیع های کوتاه مشابه در پایان هر نیم جمله توجه کنید.



audio file بخشی از قطعه «چندمضراب راست پنجگاه» را بشنوید

در این قطعه خیلی دیر به جملات برگرفته بر اساس پایه می رسیم و این ترکیب ساختاری برای اولین بار در گوشۀ پنجگاه اتفاق می افتد. ابتدا جملۀ اصلی در فواصل گوشۀ پنجگاه اجرا شده و در مرحلۀ بعد همین جمله بر اساس ساختار پایۀ اصلی اثر اجرا می شود. این بسط در دو مرحله صورت می گیرد.

باز هم در این قسمت شاهد سنکپ ها و ضد ضرب های متوالی و متعدد هستیم که این موضوع به تنوع ساختاری قطعه کمک بسیاری می کند.

پس از مرحلۀ دوم بسط و گسترش این جمله قطعه به فضای اصلی و اولیۀ آهنگ یعنی فواصل درآمد راست برگشته و در همان فضا به پایان می رسد.



audio file بخشی از قطعه «چندمضراب راست پنجگاه» را بشنوید

حالا به همین جمله که در قالب پایۀ اصلی قطعه طراحی و تنظیم شده، توجه نمایید.


audio file بخشی از قطعه «چندمضراب راست پنجگاه» را بشنوید

علیرضا جواهری

علیرضا جواهری

۱ نظر

بیشتر بحث شده است