بهروز مبصری
ضبط دوم پاریس ۱۹۰۷ میلادی و ۱۲۸۶ شمسی
هامبارسوم تاجر مسیحی روسی الاصل (پدر لورتا هنرپیشه سینما) با مشارکت و سرمایه گذاری جهت بدست آوردن امتیاز نمایندگی فروش صفحات گرامافون، پنج تن از هنرمندان را برای ضبط صفحه راهی پاریس می کند:
۱- جناب میرزا حسینقلی سرپرست گروه (۵۳ ساله نوازنده تار) ۲- سید احمد خان ساوه ای سارنگی (۵۵ ساله خواننده) ۳- باقرخان رامشگر (۳۴ ساله نوازنده کمانچه و داماد جناب میرزا حسینقلی) ۴- میرزا اسدالله خان انارکی (حدود ۶۵ ساله نوازنده تار و سنتور) و محمد باقر (معروف به باقرلبو براساس آنچه در عکسها مشاهده شده حدود ۳۲ ساله). در این سفر هنرمندان اولین قرارداد ضبط صفحات را در پاریس با دو کمپانی کابوس و عدن منعقد می نمایند، بر طبق مدارکی که در اداره اسناد ملی موجود است، قرار بود در بخش اول ۲۰۰ صفحه وارد شود ولی به دلیل آغاز جنگ های داخلی سه ساله دوره استبداد صغیر آنچه تا کنون مشاهده شده ۸ عدد صفحه یا ۱۶ روی صفحه می باشد که ۶ روی صفحه اثر تک نوازی از جناب میرزا حسینقلی است که به ترتیب همایون، نی داوود، مخالف چهارگاه، رهاب، ماهور و حصار ماهور می باشد و ۳ اثر در چهارگاه با آواز سید احمد خان ساوه ای، چهارگاه زابل و حصار مخالف و مغلوب و ۴ اثر کار ارکستری: ۱- رهاب ۲- بیداد ۳- ازن دره ۴- ماهور و ۲ اثر نیز با کمانچه باقرخان که گیلکی و تصنیف می باشد که با همراهی آواز سید احمد خان ساوه ای ضبط شده است.
چهارگاه، شماره کاتالوگ ۷۱۷۱۵۰ ۲۲
تار: میرزا حسینقلی، آواز: سید احمد خان ساوه ای، شعر از فانی:
رسید باد صبا مژده بهار امروز
ز توبه توبه کنم هزار بار امروز
ز نکهت گل سوری اعتدال هوا
چون به آینه ماند به کوی یار امروز
در این اثر همگی با هم و خیلی هماهنگ به خواندن و نواختن تصنیف پرداخته اند.
ضبط سوم، ۱۲۹۱ شمسی در تهران
در این سال پایان دوره استبداد صغیر است و گرامافون به عنوان اولین رسانه صوتی آرام آرام در میان مردم جا باز می کند؛ این واقعه مقارن است با خارج شدن موسیقی از انحصار دربار و رواج یافتن تصانیف عارف قزوینی در میان مردم و همچنین اولین ضبط های موسیقی از صدای سه بانوی پیشگام: افتخار خانم، امجد خانم و زری خانم است. اهداف کمپانی صفحه پر کنی و رویکرد آن بیشتر انتشار تصانیف عارف قزوینی بوده دو سوم آثار ضبط شده به صدای بانوان اختصاص دارد.
سید احمدخان به دلیل شکایت از هامبارسوم و وجود قانون کاپیتولاسیون، عملا از گردونه ضبط خارج شده و خوانندگانی چون محمدخان (پدر حسینقلی طاطایی نوازنده ویولن) و جناب دماوندی با تار جناب میرزا حسینقلی به ضبط آثار می پردازند. در این سری ۱۳ اثر از جناب میرزا حسینقلی به ضبط می رسد که اولین آن اصفهان با آواز جناب دماوندی است و مجموعا ۶ اثر با صدای ایشان به ضبط می رسد: اصفهان، دشتی، قطار، افشاری، ابوعطا و شوشتری و نیز دو اثر در ماهور و تصنیف بیات ترک با آواز محمد خان بلبل به ضبط می رساند و ۵ اثر تک نوازی نیز از تار جناب میرزا حسینقلی شامل: ۱- پیش در آمد ماهور ۲- سه گاه ۳- زابل و حصار ۴- مخالف ۵- صفحه معروف شور.
۱ نظر