گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

یادی از نوازنده کلیمی، یحیی زرپنجه (۳)

در هر حال کسی هرگز فکر نمی کرد که او با آن بنیه سالم و جوان به این زودی از دست برود و اگر در «جزوات یادی از هنرمندان» (چاپ شده در سال ۱۳۵۷) یادی از او نیامده بود، شاید همین مقدار اطلاعات هم از او در دسترس نبود. از بازماندگان زرپنجه کسی باقی نیست. یحیی زرپنجه مطربی عاشق از نسلی دیگر و دورانی فراموش شده است که همچون صفحات کهنه اش تنها عده ای معدود را آشناست.


audio file
تار نوازی یحیی زرپنجه را بشنوید

اینها برگرفته از مطالبی بود که علیرضا میرعلی نقی در سالنامه شیدا ص۴۲ و ۱۴۴ به چاپ رسانید.

حال به بررسی صفحه ماهور که یادگار اوست می پردازیم:

در شروع صفحه به شیوه قدما یک چهار مضراب که خیلی سریع و پر قدرت و مضراب های تند و حرکت سریع دست چپ که خیلی قوی است شونده را در جای خود میخکوب می کند. اجرای این شیوه چهار مضراب پرقدرت طوری است که انسان را متحیر می کند.

سپس در آمد ماهور نواخته می شود. درآمدی زیبا، با یک ملاحتی خاص، گویی غزلی را از حافظ به یاد می آورد. مضراب های پرقدرتش بیانگر مضراب استادش میرزا حسینقلی است زیرا زرپنجه سال ها شاگرد میرزا حسینقلی بوده است.

سپس چند تک مضراب قوی و بعد درآمد دوم یا گشایش از دستگاه ماهور است که بگوش می رسد. همین چند تک مضراب که می شنویم بیانگر آن است که جمله ای دیگر آغاز می گردد.

بعد گوشه حصار به گوش می رسد که محصور است اما او با آن صلابت و قدرت پنجه، گویی می خواهد این حصار را بشکند، زیبایی خاصی را در اجرا دارد و کمتر نوازنده ای این گونه جملات مدون و مرتب و متکی به ردیف را می نوازد. بعد دوباره بازگشت به درآمد تا جمله ای دیگر را آغاز کند که آن جمله دلکش است از گوشه های دستگاه ماهور دلکش اسم و معنی آن روی خودش است و اگر نوازنده ای بتواند درک کند حس کند آنرا با روح و روان خود عجین کند نوای موسیقی اش دلکش می شود و یحیی زرپنجه با ادراک قوی احساس زیبا که بیانگر خلاقیت و نبوغ او در نوازندگی اش بود و آن سرعت خارق العاده مضراب ها و حرکت قوی دست چپ وی دلکش را در روح و روان شنونده به تصویر می کشید. گویی انسان آن زیبایی اصوات را رویت می کند.

پرده گردانی اش روی دسته ساز خود دلکشی دیگر است. هر مضرابش از رنج ها حکایت می کند، از فرهنگ کهن این سرزمین که بردوش هنرمندان سنگینی می کند. غمی نهفته در این نغمه از سازش پیداست، سوزی جانکاه در صدای تار هویداست که انسان را به تفکر و خویشتن گرایی وا می دارد.

محمدرضا لطفی، نوازنده بزرگ تار، در سال ۱۳۶۲ در کلاس مکاتب تار وقتی صفحه ماهور یحیی زرپنجه را برای شاگردان پخش کرد، در مورد گوشه دلکشی که نواخت چنین گفت: «نوازندگانی که به درجه کمال از نظر دانش و قدرت نوازندگی می رسند، در موقع نواختن برای شنوندگان، حتی اگر آنها نیز از علم موسیقی بهره مند باشند، نمی دانند که پس از این گوشه و این مضراب چه چیزی را خواهد نواخت. یحیی زرپنجه در گوشه دلکش درست زمانی که شنونده انتظار دارد بقیه گوشه دلکش را بشنود، با یک چهارمضراب قوی روح و روان شنونده را متحول می کند، زیرا چنین نوازندگانی مرتب در حال شوک وارد کردن به شنوندگان هستند. اینجاست که قدرت خلاقیت و نبوغ هویدا می گردد.» (۲)

یحیی زرپنجه در موقع اجرای گوشه دلکش در وقت فرود روی سیم بم هم جملاتی را می نوازد که در واقع تا این زمان کمتر نوازنده ای را سراغ داریم که چنین جملات زیبایی را روی سیم بم در تار بنوازد. آنهم با این صلابت قرص و محکم و قوی. سپس از گوشه دلکش عراق و سپس فرود به درآمد و مدت زمان صفحه تمام می شود.

ای کاش مدت زمان صفحه ها از مرز دقیقه به ساعت می رسید، آن وقت آن قدرت های نهفته و مضراب هایش بیشتر هویدا می شد… و ای کاش زرپنجه در این زمان می زیست.


فصلنامه خانه موسیقی

بهروز مبصری

بهروز مبصری

متولد ۱۳۳۶ ساوه
محقق تاریخ موسیقی و نوازنده تار و سه تار

۱ نظر

بیشتر بحث شده است