گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

موضوع زمان پریشی در روایت داستان های مردمی

این متن یک صفحه از پایان نامه کارشناسی ارشد موسیقی شناسی نگارنده با عنوان «بررسی موسیقی عاشیقی در شمالِ شرق ترکیه (کارْص): مسئله ی تغییرات از ۱۹۸۷ تا ۲۰۱۶ میلادی است.»

موضوع زمان پریشی (Anachronism) در روایت داستان های مردمی

در جهان پیشاصنعتی درک انسان ها از زمان و سیر تاریخی وقایع متفاوت از زمانی بوده است که گاه-شماری و زمان سنجی مدرن ایجاد کرد. درک جدید از زمان و اندازه گیری زمان در قرن چهاردهم در اروپا آغاز شد و با کشف حرکت آونگی توسط گالیله و ابداع مکانیزم استفاده از آن توسط کریستین هویتس در قرن هفدهم به دقت بالاتری، در حد دقیقه، رسید (رابینسون ۱۳۹۵: ۷۷ـ ۷۹). این تغییر بر تمامی ابعاد زندگی انسان ها اثر گذاشت.

پس از این زمان بود که کم کم بینش تاریخی دنیوی شد و تعاریف ادیان از گذشته ی کیهان کنار گذاشته شد. در خاورمیانه این نوع زمان سنجی و تاریخ دانیِ مبتنی بر سیر واقعیِ وقایعْ دیرتر صورت گرفت.

به طور مثال اروپایی هایی که از عثمانی و ایران بازدید کرده اند نظرات زیر را داده اند. دِبوسبک در ۱۵۵۴م چنین نوشته: ترک ها هیچ تصوری از گاه شماری و تاریخ ندارند و تمام دوره های تاریخ را به طرز عجیبی با هم قاطی می کنند و یا ژان شاردن در ۱۶۸۳م چنین بیان کرده که ایرانی ها نه ساعت عمومی دارند و نه ساعت شخصی. این موضوع به این معنا نیست که هیچ گونه گاه شماری و زمان سنجی در این مناطق وجود نداشته است.

بلکه مفهوم زمان و گاه شماری مدرن به همراه دانش زمین شناسی و باستان شناسیِ علمی که در واقعیت با وقایع تاریخی هم خوانی بیشتر و دقیق تر داشته باشد موجود نبوده است (اتابکی ۱۳۹۲: ۱۵ـ ۱۶). زمان سنجی محدود به اوقات شرعی و سال شمسی و قمری و ادراک از گذشته ی بشری محدود به روایات دینی و یا اساطیر و افسانه ها بوده است. این فهمِ دقیق تر و منطبق با باستان شناسی، تاریخ نگاری و زمان سنجی مدرن به تمام تجربیات بشر امروزی شکل متفاوتی داده است.

این موضوع اختلاط و پریشانیِ وقایعْ در ادبیات موسیقی عاشیقی و احتمالاً تمامی فرهنگ های مردمیِ کهن وجود دارد. از آنجا که در ادبیات موسیقی عاشیقی به حوادث تاریخیِ گذشته بسیار ارجاع داده می شود لذا دانستن موضوع به هم ریختگیِ سیر تاریخی رخدادها موردی مهم در درک روایات (داستان ها و حکایات) است. داستان هایی که مرتبط با سلسله های مختلف پادشاهی، حکمرانان، پیامبران و یا اقوام مختلف و قهرمانانِ متعدد هستند قطعاً در ازمنه ی متفاوتی روی داده و در واقعیت سیرِ تاریخی معینی را دارند.

این وقایع چه به واقع روی داده باشند و چه در هاله ای از اسطوره ـ افسانهْ رخ داده فرض شوند، در بازآفرینی آنها در غالب حکایات توسط عاشیق ها دچار اعوجاج زمانی ـ مکانی می شوند. بنابراین یکی از خصوصیات مهّم حکایات و داستان های روایت شده در موسیقی عاشیقی زمان پریشی است به گونه ای که تاریخ واقعی و خطی در حکایت اغلب به هم ریخته شده و عناصرِ داستان، افراد و وقایع در بیشتر مواقع دچار جابه جایی زمانی و گاهاً مکانی می شوند. مثلاً قهرمان یک داستان که در واقع چند قرن پیش در مکانی دیگر می زیسته در حکایتی که عاشیق روایت می کند به چند دهه قبل و مکانی که عاشیقْ به آن تعلق دارد منتقل می شود.

پس وقایع و موضوعات لزوماً سیر و روال تاریخی صحیحی ندارند. به همین دلیل با حوادثی که در طی داستان گفته می شود نمی توان برخورد واقع گرایانه ای داشت که سیر تاریخی و همچنین رویدادی حتمی در گذشته را نشان دهد.

البته، این موضوع به نظر من، ایراد این نوع از ادبیات نیست بلکه خاصیتی از خواص آن محسوب می شود. مانند بخش های اساطیری و افسانه ایِ شاهنامه ی فردوسی. این مورد موضوعی است که شخصاً به آن توجه کرده و در دیگر تحقیقات کمتر مشاهده کرده ام. بررسی مفصل این موضوع مجالی دیگر می طلبد.

منابع

اتابکی، تورج

۱۳۹۲ دولت و فرودستان (فراز و فرود تجدد آمرانه در ترکیه و ایران) ترجمه ی آرش عزیزی، تهران: ققنوس.

رابینسون، اندرو

۱۳۹۶ تاریخچه ی اندازه گیری (از جهان باستان تا عصر اطلاعات) ترجمه ی مریم توفیقی، تهران: سبزان.

Başgöz, Ilhan

۲۰۰۸ Hikaye (Turkish Folk Romance as Performance Art), Blomington: Indiana University Press.

اتابکی، تورج

۱۳۹۲ دولت و فرودستان (فراز و فرود تجدد آمرانه در ترکیه و ایران) ترجمه ی آرش عزیزی، تهران: ققنوس.

رابینسون، اندرو

۱۳۹۶ تاریخچه ی اندازه گیری (از جهان باستان تا عصر اطلاعات) ترجمه ی مریم توفیقی، تهران: سبزان.

Başgöz, Ilhan

۲۰۰۸ Hikaye (Turkish Folk Romance as Performance Art), Blomington: Indiana University Press.

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است