گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگرشی به تجدد طلبی در هنر و فرهنگ ایرانِ قرن بیستم (۹)

آخرین دانشمندان و عارفان تاریخ فرهنگ ما که در این دوره زیسته اند بهاءالدین محمد عاملی معروف به شیخ بهایی و صدرالدین شیرازی معروف به ملا صدرا که در همه علوم و فنون زمان خودشان رساله نوشته اند (بر خلاف رویه فارابی و ابن سینا) در باره موسیقی رساله ای ننوشته اند و این نشانه بارزی است از جایگاه تنزل یافته موسیقی در جامعه ایران. به همین علت، برخلاف ادبیات و به ویژه شعر، موسیقی در فرهنگ و جامعه ایران جایگاهی محکم، معلوم و مطمئن نداشت.

هر فرد نسبتا با سواد و کم سواد و حتی بسیاری از مردم بی سواد شاعرانی مانند سعدی و حافظ و فردوسی را می شناختند و می شناسند و چند شعری از ایشان در حافظه داشتند و دارند. اما در آغاز قرن بیستم، در زمانی که رادیو هنوز راه نیافتاده و گرامافون و صفحه موسیقی هم وسائل ارتباط جمعی نیستند، موسیقی در برنامه روزانه مردم نقشی ندارد، در خانه ها و در مدرسه ها گفتگویی یا نشانی از موسیقی دیده نمی شود. موسیقی فقط در مکان هایی استثنایی و کاملا ویژه حضوری دور از چشم اغیار و تقریبا سری دارد.

به این علت تجدد طلبی در موسیقی و در ایران به نوآوری یا ایجاد تغییر و تنوع خلاصه نمی شود، بلکه و به ویژه اول شامل به کرسی نشاندن حقانیت موسیقی به یکی از شاخه های مهم و اساسی هنر و در درجه دوم، اشاعه و شناساندن موسیقی در جامعه هم هست. طیف وسیعی از روشنفکران و لایه های با سواد و شعرشناس در ایران همراه با تجدد طلبی، تازه با موسیقی آشنا شدند. به این علت تجدد طلبان تصورهایی متفاوت و مختلف از موسیقی داشتند.

تجدّد در موسیقی ایرانی

سه نوع تجدّد طلبی مختلف، امّا هم زمان را می توان در موسیقی ایران از هم باز شناخت که با هم در تعارض بودند و در نتیجه تداوم نیافتند:

• تجدد از راه نوآوری و آهنگ سازی در موسیقی موجود آن دوره یا موسیقی قاجاری (که بعدها و تا امروز با نام گمراه کننده «موسیقی سنتی» شناخته می شود) و برگزاری کنسرت. نمایندگان آن: ابوالقاسم عارف قزوینی و غلامحسین درویش ملقب به درویش خان.

• تجدد از راه اشاعه موسیقی اروپایی تحت عنوان «موسیقی بین المللی» و «موسیقی علمی» نمایندگان: مین باشیان ها، پرویز محمود و روبن گرگوریان.

• تجدد از راه تلفیق و ادغام موسیقی ایرانی و موسیقی غرب تحت عنوان «موسیقی علمی و نوین ایران» نماینده آن: علینقی وزیری.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است