گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگرشی به تجدد طلبی در هنر و فرهنگ ایرانِ قرن بیستم (۲۳)

مقارن با این تحولات نوار کاست به عنوان یک وسیله ارتباط جمعی جدید و مستقل از تشکیلات دولتی در ایران رایج شد. دو گروه شیدا و عارف نیز خود نوارهای موسیقی خودشان را با کیفیت بسیار خوب به بازار عرضه کردند. گروه های شیدا و عارف همگام با انقلاب کنسرت هایی با مایه های سیاسی و اجتماعی ترتیب دادند که با استقبال مردم به خصوص گروه های دانشجویی روبرو شد. در این میان کنسرت های گروه شیدا با آهنگ های محمد رضا لطفی (بشارت و سپیده) و پرویز مشکاتیان (ایرانی) همراه با اشعار هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) و آواز محمد رضا شجریان، خاطره درویش خان، ملک الشعرا بهار و حسین طاهرزاده را زنده می کرد.

بعد از انقلاب فتوای معروف آیت الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی، در مورد حرام نبودن نوع خاصی از موسیقی به داد موسیقیدانان رسید و موسیقی در هنرستان ها و دانشگاه ها پابرجا ماند. اما سالها طول کشید تا اواخر دهه ۶۰ و با شروع دهه ۷۰ دوباره کوشیدن در راه تجدد در موسیقی پدیدار شد و تداومی نسبی به دست آمد. راه های تجدد طلبی – با استفاده از اشعار عرفانی حافظ، سعدی و مولوی در زیر چتر حمایت کننده عرفان – دنبال شدند.

راه درویش خان و عارف، تجدد در آهنگ و ترانه سازی در اولین کنسرت پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان و ناصر فرهنگ فر در سفارت ایتالیا (نوار «آستان جانان») پیدا شد و با کنسرت هایی که با نوار کاست به بازار عرضه می شد مانند «بیداد» (یاری اندر کس نمی بینم یاران را چه شد) «نوا» و «دستان» در چهارگاه، دنبال شد. در همین راستا حسین علیزاده در شروع فعالیت دوباره، آثار تازه مانند «شورانگیز» با آواز شهرام ناظری، عرضه کرد اما آویزش او به پویایی و نوآوری در همین نوار هم یک دو نوازی تار (قطعه شورانگیز) را و بعد از چندی قطعه «ترکمن» برای سه تار را به وجود آورد. علیزاده با گروه «هم آوایان» و موسیقی چند صدایی ایرانی بر پایه مقام ترکیبی جدید «داد و بیداد» (سی دی «راز نو» موسسه ماهور) از یک طرف و ساختن آهنگ «نی نوا» برای دو نوازی نی و ارکستر سازهای زهی، از طرف دیگر، راه تجدد طلبی علینقی وزیری را درجهت گسترش دامنه موسیقی ایرانی با آهنگسازی و خلق آثار نو و خارج از عادت و سنت و به ویژه برای موسیقی سازی تداوم بخشید.

این بخش از موسیقی ایرانی «آهنگسازی جدا از ترانه و تصنیف سازی» که با نام «موسیقی سازی» به معنی موسیقی بدون خواننده هم آمده است، همانطور که در مورد پیش درآمد هم اشاره شد، مهمترین جلوه گاه تجدد در موسیقی ایرانی است. به عبارت دیگر تنها بخشی است که در آن نوآوری الزامی است. اما و متاسفانه تا به حال کمترین فضا را در فرهنگ موسیقایی ایران گرفته است و شنونده های موسیقی ایرانی هم بالطبع کمتر چنین عادت شنیداری دارند و هر کنسرت موسیقی و هر نوار و سی دی را به نام خواننده شناسایی می کنند. در کار گروه هم آوایان علیزاده در عین حال که با شعر و آواز همراه است اما خواننده ها به علت گروه خوانی و همخوانی با نوازنده ها نقش برجسته و تعیین کننده به اصطلاح «سنتی» را ندارند و آهنگ سازی و ترکیبات بدیع آوازی برجسته و تعیین کننده هستند.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است