خسرو جعفرزاده
در حقیقت دوران کوتاه موجودیت اورگانوم ملیسماتیک نشان از خاستگاه و طبیعت غیر اروپایی آن دارد چرا که موج علاقمندی فرهیختگان غرب به دنیا و فرهنگ ناشناخته ای که توسط جنگنده های صلیبی به ارمغان آورده شده بود، توجه بهترین موسیقی سازان آن زمان را جلب نمود و در عین حال باعث شد که یک عکس العمل غیرقابل اجتناب در جهت نفی ساختاری اورگانوم ملیسماتیک به کار افتد تا به جای آن فرم های دیگری عرضه شوند. این فرم ها هرچند در وهله اول ساده و ابتدائی بودند اما جهت گیری به سمتی بود که در قرون آینده به عنوان کاارئی خاص اروپا شناخته شد.
همانطور که تاریخ نشان داد، نام گذاریِ «شبه آهنگ» برای “clausula” (14م) کاملاً مناسب بود چرا که این فرم به همراهی فرم “Conductus” (15م) نشان دهنده تکوین موسیقی اروپایی به عنوان یک عضو مستقل از خانواده موسیقی جهانی هستند.
اینکه تکوین موسیقی اروپایی مستقل بر پایه یک طغیان بر علیه سرمشق هایش بنا نهاده شد در موسیقی غیر عادی نیست، البته باید توجه داشت که در اینجا طغیان باعث از میان برداشتن تمام سرمشق ها نیست، به خصوص که فرم های رقص که بعد از متروک شدنِ اورگانوم ها اهمیت یافتند، همه شباهت های تام به فرم های خاورمیانه دارند.
جای امیدواری است که نسل جدیدی از محققین موسیقی، با تصوراتی ورای به خود مشغولی و تحول پنداری نسل گذشته و بدون پیش داوری های حاصله از آن، به شناخت دقیق و جامع ابعاد تاثیر گذاری سرمشق های شرقی بپردازند.
توضیحات مترجم: (منبع: “Musiklexikon Bruchkhaus Riemann” چاپ دوم ۱۹۹۸)
۱م– “Alexander L. Ringer”
متولد ۱۹۲۱ موسیقی شناس آمریکائی، هلندی الاصل، دارای تحصیلات دانشگاهی در برلین، آمستردام و پایان نامه در سال ۱۹۵۵ در نیویورک است. از سال ۱۹۵۸ استاد موسیقی شناسی در دانشگاه
University of llonois in Champaign-Urbana. USA است.
از میان تالیفات بیشمار او مهمترین آنها در این اواخر:
Schoenberg. The Composer as Jew (Oxford 1990)
کار اساسی او که در مرحله تهیه می باشد:
Amold Schönberg und seine zeit (Laaber)
مقاله حاضر برگرفته از کتاب مجموعه مقاله های او با نام «موسیقی به عنوان سرگذشت» است.
Alexander L. Rigner Musik als Geschichte / Gesammelte Aufsätze
Islamische Kultur and die Entstehung der europäischen Mehrstimmigkeit
Herausgegeben von Albrecht Riethmüller und Steven M. Whiting Verlag Laaber 1993.
۲م–
“Otto Ursprung”
تولد ۱۸۷۹ در آلمان، فوت ۱۹۶۰ همانجا – محقق موسیقی و استاد دانشگاه در سالهای ۱۹۳۲ تا ۱۹۴۹ صاحب تحقیقات با ارزش درباره موسیقی کلیسای کاتولیک، تاریخ ترانه های آلمانی، تولد دوباره پالسترینا در موسیقی کلیسای کاتولیک و همچنین درباره تاثیر موسیقی عربی در موسیقی اروپای قرون وسطی.
۳م–
“Henry Georg Farmer”
تولد ۱۸۸۲ در ایرلند، فوت ۱۹۶۵ در انگلیس محقق موسیقی، تحصیل در دانشگاه گلاسگو و در همانجا در سال ۱۹۳۳ دانشیار موسیقی. مهمترین اثر او:
A History of Arabian music to the 13th Cent . 1929
به فارسی با نام «تاریخ موسیقی خاور زمین» توسط بهزاد باشی ترجمه شده (انتشارات آگاه ۱۳۶۶) قسمتهایی از نوشته های او با ترجمه علی محمد حق شناس با نام «موسیقی در ایران و سرزمین های اسلامی» در فصلنامه ماهور شماره های ۱- ۳، منتشر شده است و همچنین نگاه کنید به مقاله نگاهی به نوشته های هنری جرج فارمر در ماهور ۵، و مقاله ۱ «نقد تاریخنگاری موسیقی ایرانی» ص۲۲
۴م-
“Peter Wagner”
تولد ۱۸۶۵ در آلمان، فوت ۱۹۳۱در سوئیس، محقق موسیقی، دکترا از دانشگاه اشتراسبورگ با تز «پالسترینا یک آهنگساز ناسوتی»، ۱۸۹۷ استاد در دانشگاه فریبورگ در سوئیس در سال ۱۹۰۱ در همانجا آکادمی گرگوریان را بنیان گذاشته و صاحب تحقیقات در زمینه موسیقی قرون وسطی، آوازهای گرگوریان و پالسترینا است.
۵م-
“Heinrich Husmann”
تولد ۱۹۰۸ در آلمان، محقق موسیقی، دکترا از دانشگاه لیپزیک ۱۹۳۲ درباره «اورگانوم سه صدائی مکتب نتردام»، ۱۹۶۰ استاد دانشگاه گوتینگن، صاحب تالیفات زیادی درباره موسیقی قرون وسطی اروپا می باشد.
۶م–
“Organum”
واژه ای است لاتینی از ریشه یونانی به معنی لغوی «ابزار» و در موسیقی ابزار نوازندگی – ساز و به خصوص ارگ یا ارغنون. در موسیقی چند صدائی ابتدایی از این واژه با ساختن اسم صفت های «اورگانیکوس» و «اورگانالیس» به مفهوم طنین هم زمان از صداهائی با نسبت های دقیق و حساب شده (فواصل اکتاو، پنجم و چهارم) به کار برده شده است.
اورگانووم موازی قدیمی ترین نوع موسیقی چند صدائی است که به صورت بداهه خوانی در آواز های کلیسا مرسوم بوده است. با این ترتیب که ملودی صدای اول یا صدای اصلی (vox principal) با یک یا چند صدای واخوان
(vox organalis) به طور موازی (با همان ملودی) در فاصله های اکتاو و چهارم یا پنجم همراه می شوند. (برای دیدن یک ارگانوم موازی اینجا کلیک کنید.)
اورگانوم مِلیسماتیک (Melismatische Organum)
“Melisma” واژه ای است یونانی به معنی لغوی «آواز و تصنیف» و در موسیقی اروپایی به مفهوم «تحریر» در موسیقی ایرانی، یعنی اجرای یک هجا باچند نت یا صدای مختلف، به کار می رود. به این ترتیب میلیسماتیک به معنی «آواز زینت داده شده» است، مانند آوازهای فلامینگو اسپانیائی.
از قرن ۱۲ به بعد در کلیسای اروپا معمول شد، به این ترتیب که صدای اصلی (vox principal) با نت های کشیده و پایین اجرا می شود و صدای واخوان (vox organalis) با تکنیک تحریر دوروبر صدای اصلی آن را تزئین کرده و همراهی می کند. (برای دیدن نمونه یک ارگانوم مِلیسماتیک، اینجا کلیک کنید.)
۷م–
“Leoninus”
آهنگساز و نوازنده اورگ فرانسوی در نیمه قرن ۱۲ که در کلیسای نوتردام در پاریس مشغول بوده است. اورگانیوم های ساخته او دو صدائی هستند؛ صدای اصلی یک آواز مذهبی است که از چند نت اصلی تشکیل شده که به طور کشیده با طول اجرا یک وضعیت خاص موسیقائی (یک مقام) را تثبیت می کنند، در حالیکه صدای دوم در روی آن با تحرک و آزاد گرگوریانی توسط گروه کر اجرا می شود. این جابجائی ها معرف ردیف موسیقی مذهبی، مکتب نوتردام در قرن ۱۲ می باشد. (برای دیدن نمونه یک نت نویسی ارگانوم “Haec dies”، اینجا کلیک کنید.)
۸م-
“Gregorianischer Gesang”
آواز گرگوریانی (دستجمعی: کُرال) آوازهای مذهبی براساس موسیقی یک صدائی در کلیسیای کاتولیک که جمع آوری آنها را به پاپ گرگور (قرن هشتم میلادی) نسبت می دهند.
۸م-
“Friedrich Ludwig”
تولد ۱۸۷۲، فوت ۱۹۳۰ در آلمان، محقق موسیقی، دکترا از دانشگاه اشتراسبورگ ۱۸۹۶، ۱۹۰۵ دانشیار موسیقی شناسی، ۱۹۲۰ استاد دانشگاه گوتینگن، متخصص در موسیقی قرن های ۱۱ تا ۱۴ صاحب تالیفات زیادی درباره موسیقی قرون وسطی و تاریخ موسیقی.
۱۰م-
“Ewald Jammers”
تولد ۱۸۹۷، در آلمان، محقق موسیقی، تحصیل در دانشگاه بن، ۱۹۲۷ تا ۱۹۴۵ در درسدن متصدی کتابخانه دولتی بوده و از ۱۹۳۱ مدیر بخش موسیقی آنجا و از سال ۱۹۵۶ استاد تاریخ موسیقی قدیم، دارای تحقیقات متعدد، به خصوص درباره ریتم در موسیقی قدیم و قرون وسطی.
۱۱ م–
“Rudolf von Ficker”
تولد ۱۸۸۶، در مونیخ، فوت ۱۹۵۴ در اطریش، محقق موسیقی، دکترا از دانشگاه وین ۱۹۱۳، ۱۹۲۰ دانشیار موسیقی شناسی و ۱۹۲۳ استاد دانشگاه اینسبروک ۱۹۲۷ عضو هیئت رئیسه سمینارهای موسیقی شناسی در دانشگاه وین، ۱۹۳۱ استاد موسیقی شناسی در دانشگاه مونیخ، صاحب تالیفات زیادی درباره موسیقی قرون وسطی و تاریخ موسیقی.
۱۲م–
‘Plica”
اصطلاحی است قدیمی برای نت نویسی قرون وسطی ای که نت اصلی کشیده و به نت تزئینی کوتاه ختم می شود.
۱۳م-
“Michel Lambert”
تولد
۱۶۱۰، فوت ۱۶۹۶ در فرانسه، نوازنده لاته (عود) و خواننده و معلم آواز در پاریس قرن هفدهم و در دربار لوئی چهاردهم که مجموعه هایی برای آواز از او، چاپ شده به جا مانده است.
۱۴م-
“Clausula”
واژه لاتینی برای “Klausel” به معنی جمله یا فورمول خاتمه یا همان که بعد ها مفصل تر شده و کادنس نام گرفت، در قرون وسطی ملودی ای است که ارگانوم را با آن خاتمه می دادند. نوع ساده اش به بال کبوتر معمول در موسیقی ایرانی شباهت دارد.
۱۵م-
“Conductus”
نوع اولیه ترانه های قرون وسطی که براساس وزن اشعار ساخته می شد و در وهله اول در رابطه با آئین های مذهبی و در کلیسا به وجود آمده اما در همان دوره (قرن ۱۲) به خارج از حیطه مذهب راه پیدا کرده است.
فصلنامه ماهور (چاپ اول در شماره ۷ بهار ۱۳۷۹)
۱ نظر