علی نجفی ملکی
سالهاست موسیقی ما به دلیل شرایط حاکم بر جامعه شاهد اجرای آواز بانوان نبوده و همین ممنوعیت و محدودیت، باعث شده در ایران عموماً به نقش خوانندگان زن بیش از نقش نوازندگان زن توجه شود. اهالی موسیقی هم که با اهداف و انگیزه های گوناگون اقدام به تشکیل ارکسترها و گروه های موسیقی می کنند، از ترکیب نوازندگان مرد و زن و یا صرفاً از نوازندگان مرد استفاده می کنند.
گروه موسیقی «خنیاگران مهر» همانطورکه بهزاد عبدی آهنگساز و رهبر گروه می گوید با هدف توجه بیشتر به نقش زنان در نوازندگی تشکیل شده و در این راستا اجراها و کنسرت های مختلفی را در ایران و کشورهای دیگربه روی صحنه برده است. نکته ی قابل توجه این است که تمامی نوازندگان این گروه را بانوان تشکیل می دهند. هرچند این امر شاید به دلایل اجتماعی تا حدی قابل توجیه باشد؛ اما ممکن است این هدف محدودیت هایی را نیز برای این قبیل گروه ها ایجاد کند. بطور مثال قانون، سازی است که نوازندگان آن اغلب زنان بوده و نی، سازی است که اغلب نوازندگان آن را مردان تشکیل می دهند. حال در ارکسترهایی که با اینگونه اهداف تشکیل شده با حذف یا عدم امکان استفاده از آن تعداد محدود نوازنده در این سازها، شاهد مشکلات فنی و اجرایی خواهیم بود.
این گروه از جمله معدود گروه های موسیقی بوده که آهنگساز و رهبر آن همزمان نوازنده و یا خواننده گروه نبوده و صرفاً آثار خود و یا آثار دیگران را با تنظیم و آهنگسازی مجدد اجرا می کند.
در سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر، گروه «خنیاگران مهر» با آثاری از بهزاد عبدی، علی تجویدی، حسین علیزاده و به خوانندگی محمد نوید نورزوی اصفهانی به اجرای برنامه پرداخت. رهبری این اجرا را بهزاد عبدی بر عهده داشت. اجرای قطعاتی چون «پرواز»، «سکوت و تو»، «در محاصره»، «عشق است»، «رقصان» و «رسوای دل»، بخشی از قطعات اجرایی گروه در شب چهارم جشنواره بود.
نکته ای که قابل توجه است استفاده حداکثری در این اجرا از فرم های مختلف اجرایی از جمله ارکستر تنها، ساز تنها به همراه ارکستر و همچنین آواز و ارکستر بود که خصوصاً در سال های اخیر کمتر شاهد اجرای قطعاتی برای ساز سلو و ارکستر هستیم. البته عبدی این قطعات سولیستی را قبلا برای ارکستر زهی و ساز ایرانی تنظیم کرده بود که با تنظیم مجدد او با درنظر داشتن امکانات اجرایی و ارکستراسیون سازهای ایرانی، بخش ارکسترال را به نحوی که با خصوصیات ارکستر سازهای ایرانی منطبق باشد، تنظیم و آهنگسازی کرده است.
با اینکه خود آهنگساز تجربه ی حرفه ای در نوازندگی نداشته، ولی قطعات تکنوازی را به گونه ای نگاشته که اجرای آن ضمن توجه به محدودیت های تکنیکی ساز، چالش برانگیز و نیازمند تمرین بسیار است. اجرای این گروه در عین حال نشان دهنده تمرین بسیار نوازندگان آن و هماهنگی مطلوب سازها در حین اجرای قطعات بود.
اینکه چنین ارکستری با این تعداد نوازنده نیاز به رهبر دارد یا ندارد سوالی است که ممکن است به ذهن متبادر گردد؛ قطعا همراهی رهبر با ارکستری با این تعداد ساز به نوع تنظیم قطعات این ارکستر وابسته است، زیرا اگر قطعات بصورت تک صدایی و یا دارای تنظیم ساده و بدون نقش های متفاوت باشد، برای هماهنگی گروه حتی با تعداد سازهای بیشتر از این ارکستر، نیاز به رهبر نبوده و هماهنگی در اجرای قطعات با تمرین حاصل می گردد اما زمانیکه در ارکستر با این تعداد نوازنده، قطعاتی اجرا می شود که تقریباً در بیشتر مواقع، هریک از سازها نقش جداگانه و خط متفاوتی دارند، برای هماهنگی و به اصطلاح بالانس ارکستر می بایست رهبر به عنوان هماهنگ کننده در ارکستر ایفای نقش نماید.
نکته دیگر در اجرای این ارکستر تقسیم شدن مناسب نقش ها در هر یک از سازها با توجه به امکانات تکنیکی و محدودیت های اجرایی سازها بود. به عبارت دیگر هر کدام از پارت ها به گونه ای برای هر ساز نگاشته شده بود که نشان دهنده آگاهی کامل سازنده و تنظیم کننده اثر از قابلیت های هر یک از سازهای ارکستر بود.
در مورد خواننده کنسرت هم این نکته حائز اهمیت است که متاسفانه به دلیل فضای حاکم بر جامعه موسیقی، تاکید بیشتر ارکسترها و حتی حمایت کنندگان مالی کنسرت ها بر استفاده از خوانندگان مطرح و معروف بوده و چه بسا ممکن است خواننده ای مطرح به لحاظ وسعت و یا رنگ و حالات صدا، تناسبی با قطعات اجرایی نداشته و صرفاً به دلیل شهرت خواننده از وی استفاده شود؛ به عبارت دیگر کیفیت اجرا و استانداردهای موسیقی کلاسیک به نحوی در سایه فروش بلیط و درآمدزایی بیشتر قرارمی گیرد.
اما در این اجرا، انتخاب خواننده به گونه ای بوده که توانایی های وی در تناسب و هماهنگی مطلوبی با قطعات اجرایی بود و خواننده نیز با اجرای خود نشان داد علاوه بر اینکه با تکنیک های صحیح آواز ایرانی آشناست، تسلط بالایی نیز در هماهنگ نموده قطعات با توجه به گستره و وسعت صدای خود دارد.
گروه هایی مانند «خنیاگران مهر» که در کنار اهداف موسیقایی، منویاتی غیرموسیقایی و اجتماعی دارند، با استفاده از نوازندگان سطح بالا و رعایت اصول صحیح اجرایی و آهنگسازی و تنظیم مناسب قطعات، می توانند به نحو شایسته ای در اجرای آثار و قطعات موسیقی ایرانی موفق و مورد قبول مخاطبان عام و خاص قرار گیرند.
۱ نظر