سجاد پورقناد
بیشتر ما موسیقی های سمفونیکی که در دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی از تلویزیون بر روی برنامه هایی با موضوعات، خود کفایی و استقلال بر روی تصاویری از مزرعه ها، بندرگاه ها و پالایشگاه ها به نمایش در می آمد را به خاطر داریم. موسیقی هایی که ریتم و مایه های موسیقی ملی در آنها موج میزد؛ القای ریتم از سوی ویولنسل ها و کنترباس ها به همراه تیمپانی و گاهی همراهی سازهای ایرانی.
در فاصله اواسط دهه ۶۰ تا اواخر دهه ۷۰ سنت بکارگیری این نوع موسیقی به قدری در تلویزیون (اکثرا بدون اجازه صاحب اثر) تکرار شده بود که توجه مخاطبان دیگر به ظرایف این دست آثار تقریبا” از بین رفت! دقیقا” همان بلایی که تلویزیون بر سر «نی نوای» حسین علیزاده و «سوئیت ایرانی» محمد شمس آورد.
کاظم داوودیان یکی از مهمترین آهنگسازان این ژانر بود، هرچند داوودیان برای این فضا آهنگسازی نکرده بود (نام قطعاتش گویای این موضوع است و اصولا آثاری اینچنین هرگز در سطح هنری او نبوده و نیست) ولی حسی که بیشتر آثار او القا می کند باعث شده بود که تهیه کنندگان این دست برنامه ها از موسیقی او استفاده کنند.
اگر نگوییم کاظم داوودیان «ایرانی کارترین» سمفونیک نویس ایران است، حتما جز برترین های این نگرش به آهنگسازی برای ارکستر سمفونیک است. این دسته از آهنگسازان (که می توان علی رحیمیان، هوشنگ و ارسلان کامکار و کامبیز روشن روان را نیز جز همین دسته برشمرد) بیشتر از ۹۰% آثارشان موسیقی ایرانی است که به جای سازهای ایرانی، سازهای ارکستر سمفونیک مورد استفاده قرار می گیرد. (البته تمامی افراد نام برده به جز رحیمیان، آثاری برای گروه سازهای ایرانی هم تصنیف کرده اند)
در مورد آثار کاظم داوودیان، تفکر موسیقی ایرانی تا حدی است که حتی با نام فرم های موسیقی کلاسیک بر آثارش برخورد نمی کنیم ولی نام فرم ها موسیقی ایرانی در میان آثارش وجود دارد. در واقع تفکر آهنگسازی بر روی فرم های موسیقی کلاسیک جزو علایق او نیست و ارکستر سمفونیک را یک مجموعه از سازها به مثابه ارکستر ایرانی می بیند.
با کمی توجه به آثار داوودیان می توان دلیل وجود جو قوی موسیقی ایرانی را در نوشته هایش دید؛ در بعضی از آثار این آهنگساز، سازهای ارکستر سمفونیک کاراکتری شبیه به سازهای ملی و نواحی ایرانی دارند، مثلا در «کایر» که یکی از آشنا ترین آثار اوست، در ابتدا پس از مقدمه ای که زهی های ارکستر به صورت ربع پرده ای می نوازند، ابوا همراه با پرکاشن ارکستر به اجرای موتیفی می پردازد که به قدری شبیه به اجرای همنوازی دهل و سرنا است که از همان ابتدا فضای روستایی این موسیقی را القا می کند.
بشنوید “کایر” را با ملودی ای از رها کبیری و کمپوزسیون کاظم داوودیان و آواز حسن فداییان
آثار کاظم داوودیان گویی گلچینی از تکنیک های موسیقی ایرانی آهنگسازان بزرگ سمفونیک ایران مانند مرتضی حنانه، حسین دهلوی، احمد پژمان و… است، گویی داوودیان قسمت هایی که آثار آنها، رنگ و بوی موسیقی ایرانی گرفته را دریافت کرده و بکار می گیرد. این موضوع در حالی است که او نه تنها به صورت عادی در مکتب هیچ کدام از این هنرمندان تحصیل نکرده، حتی امکان مطالعه پارتیتورهای شان را هم نداشته است!
بهره ای که کاظم داوودیان از سازهای ایرانی در کنار سازهای ارکستر سمفونیک می گیرد نیز بسیار هوشمندانه و قابل تحسین است؛ داوودیان همواره نقش هایی که برای سازهای ایرانی در نظر گرفته مطابق با کاراکتر واقعی آن ساز بوده و کمتر هدف او از بکار گیری این سازها، استفاده به خاطر رنگ آمیزی صرف بوده است.
در این مورد بخصوص لازم است از محمدرضا درویشی، حسین دهلوی، محمد شمس، علی رحیمیان یاد کرد که به صورت کاملا استادانه با سازهای ایرانی برخورد می کنند و استفاده شان از این سازها فقط با هدف وجود یک ساز ایرانی در ارکستر نیست.
داوودیان به خاطر داشتن تسلط بالا بر روی موسیقی ایرانی، با کاردانی خاصی از سازهای ایرانی بهره میگیرد. داوودیان و ارسلان کامکار امروز شاید تنها آهنگسازانی باشند که هم در حد تکنوازی در کنسرتها و ضبط ها بر سازشان تسلط دارند و هم آثار زیاد و شناخته شده ای، برای ارکستر سمفونیک تصنیف کرده اند.
کاظم داوودیان نوازنده ویرتوز در ساز سنتور است که آلبوم های نیز از تکنوازی این ساز روانه بازار کرده است، امروز هم بخش بزرگی از فعالیتش را برگزاری کنسرت با سنتور تشکیل می دهد.
به غیر از سنتور، او روی سازهای دف، تنبک، ویولنسل و سه تار نیز تسلط قابل توجهی دارد، تا حدی که با ساز ویولونسل زمانی در تهران به عنوان نوازنده ارکستر همکاری داشته است.
کاظم داوودیان پیش از سفر زود هنگام خود به آمریکا، از امکانات نه چندان زیاد آن زمان بهره برد و آثار زیادی از خود را، کیفیت خوبی به ضبط رساند. آثاری با ارزشی مانند «تلاش»، «اسمر»، «تند باد» محصول زمانی است که هنوز نوازندگان با تجربه و قابل قدیمی بازنشسته نشده بودند و البته مانند امروز دستمزد ضبط آثار سمفونیک، غیر قابل تصور نبود!
در پایان گوش می کنیم به یکی از بهترین ساخته های کاظم داوودیان به نام «پیش درآمد افشاری» که یکی از بهترین نمونه های چند صدایی برای ارکستر سازهای ایرانی است.
ببحشید شما اطلاعی از همکاری استاد شجریان و آقای داوودیان ندارید؟منظورم اجرای آثار داوودیان بر روی اشعار نیما و ارکستر سمفونیک لس آنجلس.
این اثر آقای داوودیان متاسفانه چندین سال هست در انتظار انتشار هست!
اظهار تاسف که از استاد عباس خوشدل نام برده نشده است. ارکستر ایشان تنها ارکستری است که فضا و بوی سه گاه و ابوعطا را با خود دارد بر عکس بعضی از آهنگسازان
عزیزجان ارکستر ایشان – که خدا بیامرزدشان – چندصدایی نبوده ولی ملودیها بطور تک خطی اجرا می شد ؛ اینجا منظور از موسیقی ارکستر یک موسیقی چندصدایی کامل است.
چون پارتیتور کارهای ارکسترال یا آنسامبل خوشدل به صورت رسمی چاپ نشده و احتمالا شما مثل بقیه ندیده اید و شنیده اید ارکستر خوشدل همیشه اونیسون نبود و حرکات کنترپوانتیک هم داشت البته مهم ترین نکته استعداد و قریحه شرایط زمانه و امکانات و اتفاقات و شانس هست که یک آلبوم میشه نیلوفرانه ۱ و تمام آثار افرادی مثل رحیمیان و داوودیان و روشن روان با وجود این که با همان نوازندگان و خواننده ها کار کردند (رحیمیان یکی از نوازندگان کارهای خوشدل هست و همه این افراد با افتخاری به عنوان خواننده کار کردند) کارهاشون رو هم رفته اندازه یک تصنیف نیلوفرانه ۲ مثلا از اوج آسمان ها هم نمیشه چه برسه به نیلوفرانه ۱ که دیگه تحریم کنندگان موسیقی رو هم تکان اساسی داد !!!!