سعید یعقوبیان
از مهارت در اجرا تا خلق
کنار هم گذاشتن چند قطعه‌ی ضربیِ بی‌ارتباط به هم –باکلام یا بی‌کلام- و فقدان یک فرمِ کلان-ساختاری یا یکپارچگیِ ایده‌مند در یک آلبوم، انتخابی‌ست که کمابیش در موسیقی کلاسیک ایران باب شده‌است. در گذشته اینچنین نبود و دست کم اتکا به کارگان دستگاهی، بیشترِ آلبوم‌ها را به توصیف‌ها یا عنوان‌هایی کلی منتسب می‌کرد. از دیگر سو اساساً ژانری با نام «قطعه» نیز، سابقه‌ی طولانی در موسیقی ایران ندارد. خاستگاه‌ها، ماهیت، انواع و روندِ رواج این گونه‌ی موسیقاییِ آزاد، موضوع مفصلی‌ست. اما به هر روی «بزم حریفان» نیز نمونه‌ای از انتخاب قطعات مستقل بدون وجود یک ایده‌ی مشترک است. چنین کنار هم نشاندنی، به خودی خود ملاک ضعف یا قوت نیست اما این تصمیم می‌تواند گامی به سوی گذرا شنیدن و به نوعی پاپیولار شدن باشد مگر اینکه قطعاتِ مجزا آنقدر چگالی و استحکام داشته باشند که این حرکت را واپس زنند و ولع گوش‌های شنوا را پاسخ دهند.
قطعات «بزم حریفان» (شش قطعه برای سنتور و سازهای کوبه‌ای، و یک کوارتت سنتور) با اجرای منزّه و بی‌عیب و نقص‌شان، چنین فربگیی دارند اما نه یکدست؛ و نه در تمام قطعات. کوارتت پایانی -که چهارلایگی در آن شنیده نمی‌شود- به مسامحه با یک سنتور قابل اجراست. در جایی اتصالِ بخش‌های یک قطعه سردرگم است (مانند رجعت از رهاب به ترجیع در «حلقه‌ی سماع») و در جای دیگر اتکای ریتمیکِ قطعه بر یک اسکلتِ کم‌مایه: «شب بادیه». درون قطعات نیز غالباً یکپارچه نیست و تم‌های مختلف با اسراف در دل موسیقی ریخته شده‌اند.
لابلای این نواخته‌ها، ردپاهایی از گوشه‌های سیار ردیف گنجانده شده (مانند نغمه در سه‌گاه، شهابی در بیات‌ترک، ساقی‌نامه در ماهور) که می‌توانست به یک استراتژی برای کل مجموعه بدل شود و در کنار ابتکار سازهای کوبه‌ای (مثلاً هم‌نوازی همچون یک درامز با صدادهی پوستی و شرقی در «برکه‌ی باغ» و «باده‌ی مست») پازل‌ها را به هم چفت کند. شنیدن این آلبوم این پرسش را پیش می‌آورد که چه رویکردی، فصل مشترک چنین قطعاتی بوده؟ پرسشی که در یک ساختار پیوسته، چه حاصلش شاهکاری باشد و چه مزبله‌ای، مطرح نمی‌شود. بنابراین انتخابی که در آغاز به آن اشاره شد، پیشاپیش با چنین مخاطره‌ای روبه‌رو شدن را در پی خواهد داشت.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «بزم حریفان» دونوازی سنتور و سازهای کوبه‌ای با سنتور نوازی و آهنگسازی سهیل حسنوی و پرکاشن شایان ریاحی است. این آلبوم را موسسه فرهنگی هنری آوای ساز خورشید در ۱۳۹۶ به انتشار رسانده است.
۱ نظر