گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

تحقیقی درباره باربد؛ موسیقیدان دوره ساسانی (۳)

محمدالله مستوفی گوید: در زمان بهرام کار مطربان بالا گرفت چنانکه مطربی روزی بصد درم قانع نمیشد بهرام گوراز هندوستان دوازده هزار لولی آورد که نوادگان ایشان هنوز در ایران مطربی می کنند.

موسیقی در عهد خسروپرویز به منتهی درجهٔ ترقی خود رسید و تشویق های آن پادشاه از ارباب ذوق و اعطایی صلات گرانبها بواسطه وفورثروت باعث ظیوردو خنیاگر و سازنده مشهور ایرانی باربد و نکیسا گردید. در دیوان منوچهری اسامی بسیاری از آن مضبوط میباشد: نگارنده بواسطه تتبع فرهنگها و دواوین شعرا نام عده ای از این الحان را بدست آورده و یقین دارد که عده زیادی از آنها باقیمانده دوره ساسانی است و برای مزید اطلاع آنها را متذکر میگردد از اینقرار: از ادوار – پالیزبان – باخرز- سبز بهاره – با روزنه – باغ سیاوشان – رامشخوار – راه گل – راهوی.

نظامی شاعر اسامی این سی لحن را در طی داستان خسرو و شیرین برشتهٔ نظم آورده فقط درآنجا سه لحن «کبک دری» و «کیخسروی» و «نوروز» را بجای سه لحن «آئین جمشید» و «راح و روح» و «نوبهاری» آورده است.

موسیقی دوره ساسانی در موسیقی دوره اسلامی تاثیر عظیمی نموده و مسلمین بعضی از آلات و اصطلاحات این فن خود را از ایرانیان اخذ کرده اند و لغات صغانه (چغانه) و نای (نای) و طنبور (تنبور) و زه (زه) و غیره شاهد همین مدعاست.

این جستجوی علمی و هنری مخصوصا در دوران انوشیروان و خسروپرویز رخ داده است. در این دوران با حضور باربد علم موسیقی، شعر و هنرهای نفیسه به بالاترین سطح خود رسیده است. در همین روزگار مکتب کلاسیک فرهنگ و هنر مردمان ایرانی به جریان تاریخ تمدن جهانی و تفکر هنری – زیبایی شناسی چون بخش تازه و غنی وارد شد.

گروهی از دانشمندان ایرانی باربد را اهل جهرم در استان فارس و گروهی دیگر اهل مرو می دانند. واژه باربد از دو بخش بار به معنی رخصت و اجازه و بد به معنی مسئول یا محافظ تشکیل شده است. نام باربد در پهلوی به صورتهای پهربد و پهلبد و در منابع عربی به صورت بهلبز به کار رفته است. قابل ذکر است که در اشعار نظامی و امیرخسرو دهلوی نه تنها نبوغ هنری باربد، بلکه تنوع سازها، دسته های هنری، ارتباط قوی شعر و نوا، رقص و آواز،لوحه های موثر و چشمگیر صحنه های هنرمندان، یعنی مقام هنر در روزگار تصویر شده است.

نظامی می گوید:

ترنمشان خمار از گوش می برد

یکی دل را و دیگر هوش می برد

به ناله سینه را سوراخ کردند

غلامان را به شه گستاخ کردند

مغنی ماند و شاهنشاه و شاپور

شدند آن دیگران از بارگه دور

ستای باربد دستان همی زد

به هشیاری ره مستان همی زد

سرکش نام شخصی بود که تا آمدن باربد به تیسفون سروری خنیاگران دولت ساسانی را عهده دار بود.سال دقیق تولد و وفاتش معلوم نیست. تنها همین معلوم است که به هنگام سفر باربد به تیسفون او ۵۰ یا ۶۰ ساله بوده است.از نوشته های منابع پیداست که شکل و نوع موسیقی عهد ساسانی بویژه سرودهای نیایشی و حماسی دسته جمعی، سبک تازه اجرای آن توسط بانوان رونق پذیرفته است و در این رشته پیش از همه خدمت آزادوار چنگی و گیسوی نواگر زیاد است.بدون تردید در شکل گیری و پیشرفت موسیقی حرفه ای ما، بانوان نوازنده-خواننده سهم بسزا داشته اند. آنها نه تنها در هنر اجرای زمان خود رویه، قاعده و قوانین نوین هنرآفرینی را در میان آوردند، بلکه شخصیت و آثار آنان طی عصرهای بعدی منبع الهام بانوان بسیار هنرمند شد.

مسعود پورقریب

مسعود پورقریب

۱ نظر

بیشتر بحث شده است