سعید یعقوبیان
موزه‌ی پوشالی
«رنگ‌های قدیمی» شامل ۶۵رنگ (از سال ۱۲۸۴ تا ۱۳۱۶ از ضبط‌هایی که در دسترس گردآورنده بوده) و یک متنِ شش‌صفحه‌ای‌ست که بدون آن و با پالایش صوتی بهتر، می‌توانست محصولی دست‌کم خنثی به‌دست دهد. متن، نتیجه‌گیری‌های نامستدلی دارد. چند نمونه:
-«رنگ‌های مشهورِ درویش در ضبط‌ها نیست، احتمالاً رنگ‌های شاخص درویش در ۱۱سال پایانی عمرش ساخته‌شده». گذشته از اینکه محدودیت زمانیِ ضبط روی صفحات در نظر گرفته نشده، پرسش این است: شاخص‌بودنِ یک رنگ را چه‌کسی تعیین می‌کند؟ کتاب‌هایی که منتشر شده؟ یا حافظه و گزینش شاگردان یا…؟
-«رنگ، بیشتر در وزن‌های دوضربی (ساده و ترکیبی) و گاه لنگ اجرا می‌شود». دست‌کم هیچیک از ۶۵رنگِ همین مجموعه، نه دوضربیِ ساده‌اند نه لنگ. پرسشِ اساسی‌تر: وقتی در یک ضبطِ قدیمی، به ژانرِ قطعه‌ا‌ی اشاره نشده، امروز چگونه آنرا به عنوانِ رنگ شناسایی می‌کنیم و در چنین مجموعه‌ای می‌گنجانیم؟ یکی از دلایلِ انتخاب، شش‌هشت‌بودنِ قطعه نیست؟!
تمام متن جای اما و اگرهای اینچنین دارد. اطلاعاتِ قطعات نیز که بدون بازنگری و بررسی، از روی صفحات در دفترچه آمده، نقص‌های فراوان دارند. جایی تار می‌شنویم و سنتور نوشته شده، راک می‌شنویم و عراق نوشته شده و بسیاری اطلاعاتِ روشن، اساساً نوشته نشده‌است.
از استنتاج‌های مهم دیگر «میل فزاینده به دوری‌گزیدن از اجرایِ رنگ‌های شوخ… در دیدگاهِ موسیقی‌دانان دستگاهی»ست. شوخ زدن یا نزدن به واژه و گونه‌ی رنگ ارتباطی ندارد. برخی چهارمضراب‌های عبادی یا شهنازی (مانند چهارمضراب افشاری در بیات‌اصفهان دوره عالی) یا چهارمضراب سه‌گاه علیزاده، کوک دو-فا-لاکرن-می‌کرن، و نمونه‌های دیگر، از بسیاری از رنگ‌ها مطربی‌تراند. بارِ ارزشیِ شوخ‌بودن یا نبودن بحث جدیدی‌ست وگرنه شخصیتی چون وزیری آن‌همه رنگ نمی‌ساخت! این موضوع، پیچیده‌تر ازآن است که در چند پاراگراف در موردش بتوان به جمع‌بندی رسید. استنتاج‌های ما از اسناد گذشته نباید در ذهنیت‌های امروزین ریشه داشته باشند و مراقبت از هجوم این پنداشت‌ها از دشواری‌های پژوهش تاریخی‌ست.
خاستگاهِ رنگ، پیشینه و وجه تسمیه‌اش (رَنگ یا رِنگ!؟) مشخص نیست. آنچه با اندکی اطمینان می‌توان گفت این‌است که آنچه امروز رِنگ می‌شناسیم‌اش، قطعه‌ی ضربیِ بی‌کلامی‌ست، با وزنِ شش‌هشت که در پایانِ برنامه‌ی موسیقی نواخته می‌شده، با رقص یا بی‌آن. هر چه غیر از این، در اینکه در اصل رنگ بوده یا نه جای تردید است. (مانند برخی رنگ‌های ردیف‌ها).
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «رنگ‌های قدیمی» شامل ۶۵رنگ در دستگاه های مختلف است که بین سالهای ۱۲۸۴ تا ۱۳۱۶ از استادان قدیمی موسیقی دستگاهی ایران به جای مانده است. انتشارات ماهور این اثر را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.
۱ نظر