پویههایِ پیوستهی اندوه
سالنامه در میان آثار فیاض، بیش از همه در مسیرِ «در گذر» است. علاوه بر مشابهت در فرایند آهنگسازی و نوعِ کنار هم نشاندنِ و برخورد با مواد و مصالح موسیقی، حضور صریحِ برخی نقشمایههای «در گذر»، مدگردیهای متنوع، استفاده از نوازندگانِ گروه در مقامِ خواننده و ساختار کلی مجموعه، این همانندی را پررنگتر میکند.
اما سه ویژگیِ خاص را میتوان در سالنامه متمایز کرد:
نخست تلاش برای رسیدن به غایتِ ضخامت صوتی ارکستر ایرانی؛ مشابهِ آنچه که گوستاو مالر با ارکستر سمفونیک در سمفونی هزار به آن رسید و فیاض، مترجم کتابی دربارهی مالر در آغاز دههی هفتاد، خودآگاه یا ناخودآگاه چنین سودایی را در سمفونیِ خود، سالنامه، زمینی کردهاست. ساختارِ کلان سالنامه شستهرفته است: همچون یک سمفونیست در سه موومان. ترکیببندیِ صوتیِ سالنامه را نیز در طبقهبندی، میتوان شیوهی چاووش به حساب آورد و مهمترین وجه ممیزهی آن در مقایسه با آثارِ این نوع گروه سازهای ایرانی، همان مسألهی بافت است.
دیگر مشخصههایِ کار فیاض، در اینجا همه در خدمتِ حجم و لایهبندی موسیقی هستند. مثلاً روند مدگردیها چندصدایی پیش میروند و در بخشهای مختلفِ ارکستر پخش شدهاند. به همین دلیل گذر از یک مد به دیگری، مرزی نامرئی دارد. لذا اگر در اثری همچون «بامداد»ِ متبسم، تعداد نوازندگان و سازهای ارکستر در آن روزگار به نظر شگرف و سترگ میآمد در اینجا لایهبندیِ متکثر موسیقیست که جلوه میکند. از این حیث موسیقی در برخی از لحظات، شلوغ به نظر میرسد اما این شلوغی نه محصول و زادهی صوتیِ موسیقی بلکه هویت این اثر است.
دو ویژگی دیگر، یکی استواری، یکپارچگی و انسجامِ اندیشهی موسیقاییِ پسِ سالنامه است و سه دیگر تراژیک بودنِ جهانیست که خلق شده. ویژگی دوم، در بسط و گسترش پیچیده و فکرشدهی ایدهها در تمام طول اثر رخ مینماید. شروع تصنیف (بخش سوم و پایانی) حجت روشن این خصیصه است؛ آنجا که پس از نیم ساعت موسیقیِ روایتگر و پر رویداد، از تمی آشنا از بخشهای قبل تصنیفی برمیآید و میشکفد. سرانجام بار تراژیک موسیقی، که نه فسرده و خموده بلکه غمیست پویا و اندیشناک، پاشیده بر تمامی نغمههای مجموعه، که تیرِ نافذش در نقطهی پایانیِ اثر و در آن آهِ فریادگون به نشانه مینشیند.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «سالنامه» اثری چندصدایی در فضای موسیقی کلاسیک ایرانی است. آهنگسازی این اثر را محمد رضا فیاض نوازنده سنتور به عهده داشته است. این اثر شامل سه بخش است، بخش اول «سالنامه» نام دارد، بخش دوم «چهارمضراب سالنامه» است و بخش سوم «تصنیف سالنامه» است. انتشارات ماهور در سال ۱۳۹۶ این آلبوم را منتشر کرده است.
۱ نظر