موسیقی و شعر در «گرگیعان و گرگیعان» (۲)

بیرون‌رفتن مردم از خانه و برگرفتن و دورافکندن کلوخ در آخرین روز ماه شعبان به احتمال فراوان به نشانه ترک عیش و عشرت و باده‌نوشی در ماه مبارک روزه‌گیران و دورکردن دیو گناه باده‌نوشی از خود بوده است و این آیینی بازمانده از دوره پیش از اسلام بوده که با دگرگونی نظم و روال زندگی عادی مردم در تغییر ماه همراه بوده است (۲) و یا جشن «هالووین» در فرهنگ غربی. «هالووین» یک جشن مسیحیت غربی و بیشتر سنتی می‌باشد که مراسم آن سه شبانه‌روز ادامه دارد و در شب «۳۱ اکتبر» (نهم آبان) برگزار می‌شود. بسیاری از افراد و مخصوصا کودکان و نوجوانان در این شب با چهره‌های نقاشی شده، لباس‌های عجیب یا لباس‌های شخصیت‌های معروف، چهره و ظاهری که آن به‌نظرشان ترسناک باشد خود را آماده جشن می‌کنند و برای جمع‌آوری نبات و آجیل به در خانه دیگران می‌روند. این جشن را مهاجران «ایرلندی» و «اسکاتلندی» در سده نوزدهم با خود به قاره آمریکا آوردند. (۳)

ماه رمضان به عنوان خجسته‌ترین و بهترین ماه در اسلام شناخته می‌شود که در بیشتر کشور های اسلامی جهان برای روزهای مختلف این ماه آداب و رسوم مخصوصی دارند.

در اغلب کشور های اسلامی با فرا رسیدن پانزدهم ماه مبارک رمضان در شهر و کشور های ذکر شده، مراسمی به نام «گرگیعان» توسط کودکان اجرا می‌شود.

تاریخچه «گرگیعان»

در ابتدا باید توضیح مختصری را در مورد ریشه اصلی کلمه «گرگیعان» بدهیم:

«گرگیعان» در اصل تغییر یافته «قرقعیان» می باشد و این بدلیل این است، که در لهجه عرب های خوزستان و جنوب عراق حرف «قاف» به «گاف» تبدیل می شود و رفته رفته در فرهنگ عرب های خوزستان به «گرگیعان» معروف شده است. البته در بیشتر کشورها هم نام این مراسم تغییراتی پیدا کرده است. همچون: «بغداد» که آن را «ماجینه» و اهالی جنوب عراق به آن «کرکیعان، گرگیعان» در “بحرین” «قرقاعون»، قطر «قرنقعوه»، کویت و شرق عربستان «قریقعان»، عمان «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی به نام «حق‌اللیله» می باشد. این مراسم در «بندر دیلم» و شهرستان «پارسیان» نیز با نام «گره ‌گشو» برگزار می‌شود.

عهده ای از زبان شناسان معتقدند که این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب ‌زدن گرفته شده‌است؛ به خاطر این‌که کودکان درب خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند یا عهده ای دیگر ریشه «گرگیعان» را از کلمه «قرّهالعین» گرفته شده که به معنای «نور چشم» است و از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف با تولد امام حسن مجتبی (ع) و خوش ‌حالی پدربزرگ وی، حضرت محمد (ص) برای تولد اولین نوه‌اش، می‌گویند که مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و همسرشان حضرت فاطمه زهرا (س) «قره عین! قره عین!» گویان به درب منزل‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان رواج پیدا کرده است.

پی نوشت

۲- آداب و رسوم مشترک ارمنیان و ایرانیان: جشن بَرغندان وِ باریگندان، آندرانیک هویان، دوهفته نامه هویس، شماره ۸۰، سال چهارم، ۲۰ امرداد ۱۳۸۹، ص ۱۲ -۱۱.

۳- the Oxford English Dictionary (2nd ed.). Oxford: Oxford Univ. Press. 1989