سعید یعقوبیان
فیل و فنجان؛ یک مقدمه‌ی کوتاه
شصت صفحه از این کتابِ صد و بیست‌صفحه‌ای مقدمه‌ایست در اشاره به برخی آرای فلسفه‌ی اسلامی، عرفانِ ایرانی-اسلامی و کلامیون در بابِ موسیقی. تا همین جا باید گفت عنوان کلیِِ کتاب بیانگرِ محتوای آن نیست و این کتابِ کم‌حجم، با حذفِ نصفِ دیگرش، می‌بایست چنین عنوانی می‌داشت: «موسیقی در کلام، عرفان و فلسفه‌ی اسلامی؛ یک مقدمه‌ی کوتاه».
نصفِ دیگر چرا باید حذف می‌شد؟ کتاب سه بخش دارد. نخست همان موضوعی که اشاره شد. موضوعِ دو بخش دیگر، دیدگاه جوانان امروز ایران در زمینه‌ی آرای فلسفی و عرفانی و «چالش تفاوت نگاه» است که مشخص نیست چه ارتباطی به عنوان فعلی دارند و با چه توجیهی در ذیلِ این عنوان گنجانده شده‌اند. جالب اینکه نه در روی جلد، بلکه در شناسنامه، نامِ کتاب، این عنوانِ فرعی را دارد: «با نگاهی به باورپذیریِ آرا برای جوانان امروز». اهمیتِ آشنا شدنِ دانشجویان و علاقه‌مندان به موضوعِ محوریِ کتاب، قابل مقایسه با اهمیت این موضوع فرعی، موضوعی در حد یک مقاله‌ی دانشجویی، نیست. عنوانِ کلیِ حاضر، اگر نگوییم فریبنده، دست کم یادآور واقعیتی‌ست که در آن لطیفه‌ی علمیِ مشهور مستتر است. اینکه یک آلمانی پس از عمری پژوهش و تحقیق، کتابی در چندین مجلد می‌نویسد و آن را «مقدمه‌ای در شناختِ فیل» نام می‌گذارد و یک ایرانی پس از یک مطالعه‌ی اولیه، کتابچه‌ای می‌نویسد با عنوانِ «فیل چیست؟»
«موسیقی در کلام، عرفان و فلسفه‌ی اسلامی» حتی اگر در قالب مقدمه‌ای کوتاه نیز به آن پرداخته شود، به مقدماتی بیش از آنچه در این کتاب آمده نیاز دارد. به جای آن، در انتهای هر مبحث، که خود خلاصه و مجمل است، چند صفحه نیز با عنوانِ جمع‌بندی آمده که جملاتش دقیقاً تکرار جملاتِ متن اصلیِ همان مبحث است.
با این اوصاف، بعد از عنوان نادقیقِ کتاب، مهمترین نقص، ساختار کتاب است که نیم اول، نیاز به تکمیل و ویرایش دارد و نیم دیگر بی‌ارتباط است و ناموجه.
تألیفات در باب موضوع محوری این کتاب، کم بوده‌اند و اغلبِ همان «جوانان» شاید حتی نامِ معتزله و اشاعره و محی‌الدین و امثالهم را هم نشنیده باشند. از این رو خواندن بخش اول، می‌تواند برای آشنایی اولیه مفید باشد، اما دریغ که در پازلِ مغشوشی گنجانده شده‌است.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
کتاب «موسیقی در فلسفه و عرفان، یک مقدمه ی کوتاه» اثری محمدرضا آزاده فر که نشر «مرکز» آن را در سال ۱۳۹۷ به نشر رسانده است. در این پژوهش ابتدا سه نگاه کلامی، فلسفی و عرفانی به موسیقی مطالعه می‌شود. دیدگاه‌های کلامی مرتبط به موسیقی، در سه حوزه‌ی فکری معتزله، اشاعره و شیعه بررسی می‌شود و در بخش مربوط به دیدگاه‌های حکمی و فلسفی نیز سه حوزه‌ی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه مورد کاوش قرار می‌گیرد و در پایان دیدگاه‌های عرفانی معرفی می‌شوند که عبارت‌اند از عرفان نخستین، عرفان نظری، مولویه، و سایر عرفا و متصوفه. در بخش دوم این کتاب میزان باورپذیری آراء متکلمان، فلاسفه و عرفا در زمینه‌ی موسیقی در نزد جوانان امروز اهل موسیقی در ایران بررسی می‌شود. این بخش حاصل یک سلسله تحقیقات میدانی است. در بخش پایانی این کتاب چالش تفاوت نگاه جوان امروز ایرانی با دیدگاه‌های وارد شده از غرب مورد کنکاش قرار می‌گیرد.
۱ نظر