گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گزارشی است از مراسم رونمایی از آلبوم به‌یاد بهاری (۵)

در ادامه، سیّدعلیرضا میرعلی‌نقی، پژوهشگر موسیقی دستگاهی، به سخنرانی دربارۀ آلبوم به‌یاد بهاری پرداخت. او در ابتدای صحبت خود اشاره کرد، علی‌رغم تعداد کم حضار، همین تعداد را هم انتظار نداشته است و گفت گمان می‌کند این نسل از آخرین نسل‌هاست که این موسیقی را عاشقانه دوست دارد و علاقه‌مندان این موسیقی هم‌اکنون چنان کم هستند که گاه تصور می‌کنم برای مردم پنجاه صد سال پیش صحبت می‌کنم یا برای پنجاه سال بعد!

او گفت آخرین‌باری که نماد عینی و حضور زندۀ این سبک نوازندگی را روی صحنه شاهد بودیم به کنسرت استاد بهاری در تالار اندیشه در دی‌ماه ۱۳۷۳ باز می‌گردد که ایشان در سن بالا و فتور جسمی‌شان با نهایت شیوایی و قبراقی ذهنی‌ به اجرا پرداختند. شاگردان ایشان راه و سبک و سیاق ایشان را ادامه ندادند که عیبی بر آن وارد نیست. عیبی که وارد است اینکه در تمامی کشورها، از هند و ترکیه و افغانستان تا کشورهای غربی، در کنار هنرمندانی که با نوآوری و ذهنیت پیشرو و حتی ذهنیت‌هایی که با گذشته قطع ارتباط کرده‌اند اثر ارائه می‌کنند هنرمندانی هم هستند که خود را وقف میراث گذشته کرده‌اند و این افراد «باید» باشند؛ افرادی که حافظ میراث و گذشتۀ ما و طرز تفکری باشند که ما را به‌صورت یک زنجیرۀ ژنتیک به حال رسانده و فکر می‌کنم آلبوم حاضر در نوع خودش می‌تواند بدون مبالغه این کار را به‌خوبی انجام داده و از این بابت من از نوازندۀ این اثر ممنونم و فکر می‌کنم جامعۀ موسیقی ما هم در آینده از این بابت به ایشان مدیون باشد.

آخرین سخنران، مازیار کربلایی، سازندۀ کمانچه و از خویشاوندان استاد علی‌اصغر بهاری بود که دربارۀ ویژگی‌های ظاهری و صوتی کمانچۀ استاد بهاری (کمانچۀ کرم‌خانی) بازسازی‌شدۀ آن که در آلبوم به‌یاد بهاری از آن استفاده شده است سخن گفت.

او افزود آقای بهاری به بنده پیشنهاد ساخت کمانچه دادند و مرا خیلی راهنمایی کردند و هر راهنمایی‌ای کردند در طی سی سال تجربۀ سازسازی‌ام دریافتم درست بوده است.

استاد قنبری‌مهر گرایش به کوچک‌سازی سازها داشتند. وقتی دستۀ کمانچه را کوچک کنیم، صدادهی‌اش به صدادهی ویلن گرایش می‌یابد. کمانچه‌های امروزی به دلیل کوچک‌بودن دسته نمی‌توانند سونوریتۀ سبک بهاری را ایجاد کنند و با این تغییر امکان اجرای کرشمه‌ها و مالش‌ها و تکیه‌ها و… از سونوریتۀ ساز گرفته می‌شود.

طول دستۀ کرم‌خانی استاد بهاری، که حدود ۱۸۰-۱۷۰ سال قدمت دارد، ۳۲ سانتیمتر بود و من در بازسازی کمانچۀ آلبوم به‌یاد بهاری طول دسته را ۵/۳۱ سانتیمتر درنظر گرفتم.

دهانۀ ساز استاد بهاری ۱۱ سانتیمتر بود که بر اثر مرور زمان بیضی شده بود و از یک طرف ۵/۱۱ سانتیمتر شده بود. (مرحوم بهاری می‌گفتند کمانچه‌ای خوش‌صدا است که کاسه‌اش شلغمی باشد.)
تغییر دیگر در سونوریتۀ کمانچه معطوف به فیکس‌کردن دستۀ کمانچه به کاسه است که یک امکان بی‌نظیر را از این ساز گرفته و آن قابلیت رگلاژ و تغییر سونوریته است. آقای بهاری برای جواب آواز آقای ناظری، سازشان را خودشان یک‌جور رگلاژ می‌کردند و برای گروه‌نوازی با آقای پایور به صورت دیگر رگلاژ می‌کردند و این امکانی است که کمانچه‌های قدیمی دارند، چون دسته‌شان به کاسه فیکس نیست و نوازنده زاویۀ کاسه نسبت به دسته را تا ۵-۴ میلیمتر تغییر دهد و همین میزان تغییر صدای ساز را از ساز مناسب تک‌نوازی به ساز مناسب گروه‌نوازی و برعکس تغییر می‌دهد.

قدیماً برای کمانچه از سیم روده، ابریشم و مفتول برنج استفاده می‌شده اما مرحوم بهاری به دلیل سخت‌بودن تهیۀ این نوع سیم‌ها از نوجوانی‌شان سیم ویلن بر کمانچه کشیدند. سیم ویلن بر خرک محدب قرار می‌گیرد و خرک روی صفحۀ چوبی قرار می‌گیرد. وقتی این سیم روی خرکی که روی پوست قرار می‌گیرد کشیده شود صدای اضافه ایجاد می‌کند و آقای بهاری برای حذف این صداهای اضافه یک دستمال در انتهای کاسه زیر سیم‌ها می‌گذاشتند.

آقای بهاری همیشه توصیه می‌کردند خرک کمانچه را بلند درنظر نگیرید. بنا به تجربۀ بنده، این‌قدر که ارتفاع خرک در سونوریتۀ کمانچه تأثیر دارد جنس آن تأثیر ندارد. این ارتفاع کم خرک، در مهار صوتی ساز به نوازنده بسیار کمک می‌کند.

مرحوم بهاری می‌گفت این کمانچه بهترین کمانچه است و کمانچۀ استخوانی که لطیف‌ترین اصوات را ایجاد می‌کند.

در ادامه، آیدین نورمحمدی قسمت‌هایی از آواز ابوعطای آلبوم به‌یاد بهاری را نواخت و سپس از آلبوم رونمایی شد و جلسه با عکس یادگاری سخنرانان و امضای یادگاری حضار بر پوستر مراسم رونمایی به اتمام رسید.

گفتگوی هارمونیک

گفتگوی هارمونیک

مجله آنلاین «گفتگوی هارمونیک» در سال ۱۳۸۲، به عنوان اولین وبلاگ تخصصی و مستقل موسیقی آغاز به کار کرد. وب سایت «گفتگوی هارمونیک»، امروز قدیمی ترین مجله آنلاین موسیقی فارسی محسوب می شود که به صورت روزانه به روزرسانی می شود.

۱ نظر

بیشتر بحث شده است