گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

مختصری درباره فرم موسیقی ایرانی (۲)

موتیف

کوچکتر از نیم جمله، موتیف است که نام فارسی آن «انگاره» می باشد. موتیف کوچکترین جزء معنی دار موسیقی است مانند کلمه در زبان، در موتیف ریتم بسیار مهم است.

انواع ملودی

ملودی به دو نوع موزون و ناموزون تقسیم می شود که هر دو می توانند موتیف داشته باشند. قطعه آوازی خسروانی دارای موتیف است. قطعات بدون موتیف سخت حفظ می شوند. موتیف بخشی است که می تواند در ذهن بماند.

سه روش استفاده از موتیف توسط آهنگسازان

اول: در جاهای مختلف تکرار می شود.

دوم: موتیف در نقش استیناتو که یک لایه در زیر صدا موتیف را مدام تکرار می کند.

سوم: موتیف به شکل تِم استفاده می شود، در ابتدا به صورت یک جمله، سپس تبدیل به یک بخش و سپس گسترش در کل قطعه.

تکرار

تکرار در سطح موتیف و بخش ها رخ می دهد. تکرار باعث انسجام قطعه می شود. بدون تکرار موتیف قطعه پیچیده می شود. وقتی تکرار در سطح کل قطعه باشد قطعه منسجم تر می شود.

انواع تکرار

عینی: آن بخش عینا تکرار می شود (تغییر سازبندی و اکتاو جزو تغییرات عینی است)

تکرار در سطح موتیف و تغییرات جزئی: مثل تزئینات و آمدن ترنم ها.

سکانس: بالا یا پایین رفتن پلکانی یک موتیف.

نگاه کلی به فرم

فرم به شکل کلی تر نسبت به فیزیک صوت و هارمونی به یک قطعه نگاه می کند. گاهی از این هم فراتر می رود و ساختار کلان را بررسی می کند. مانند بررسی یک کنسرت و روابط بین قطعات (مثلن در موسیقی ایرانی: روابط بین پیش درآمد، درآمد، چهارمضراب، تصنیف بررسی می شود و باید چگونگی وصل اینها بهم بحث شود).

جملات

معمولا انتهای نیم جمله بالا می رود که نشانه عدم پایان است. در دل جمله ها و نیم جمله ها موتیف در حال تغییر است. تغییر در نیم جمله ها و موتیف هم به منظور ایجاد انسجام و تنوع است.

نقش مقابل

در جهت ایجاد تضاد و زیبایی بیشتر از شش روش مختلف در این زمینه استفاده می شود:

معکوس کردن: اگر حرکت پایین رونده باشد بالارونده می شود و بالعکس.

قهقرایی، آینه وار: گویی ملودی در آینه تکرار می شود که می تواند آینه افقی یا عمودی قرار گیرد.

کاهش یا افزایش: کشش ها تغییر می کند.

کشش ریتمیک ثابت، فواصل متغیر.

نت ها ثابت، ریتم متغیر.

گزینش تکه ای ریتمیک یا ملودیک از ایده اصلی و گسترش آن.

دیگر روش های ایجاد تنش و تفاوت

سوال و جواب

تمام اتفاقات نقش مقابل در سطح جمله نیز کاربرد دارد. اَشکال دیگری نیز برای ایجاد تنش وجود دارد که رایج ترین آنها «سوال جواب» است. سوال حالت «تعلیق و تنش» و جواب حالت «فرود و آرامش» دارد. «خانه» در فرم های قدیمی همان بخش دارای «آرامش» است. مُد گردی حالت «تنش» ایجاد می کند. ایست ها ایجاد تنش می کنند، به ترتیب از کم به زیاد: ایست قطبی، ایست موقت، ایست تعلیقی. سوال و جواب گاهی کاملا شبیه هم و تنها تفاوت در نت آخر و گاهی کاملا متفاوت هستند.

مسعود پورقریب

مسعود پورقریب

۱ نظر

بیشتر بحث شده است