آروین صداقت کیش
در نوشته‌های فارسی امروزی وقتی حرف از ادبیات و موسیقی به میان می‌آید عادت کرده‌ایم دنبال تحقیقاتی برویم که عمدتاً در پی رد پای اصطلاحات موسیقایی در آثار ادبی به مفهوم هنری آن هستند اما این کتاب از آن نوع نیست. در مقام مقایسه کتاب فلاح‌زاده کم و بیش رویکردی معکوس در پیش می‌گیرد و دگرگونی‌های ادبی متن‌های تخصصی موسیقی را در کانون توجه می‌آورد و تطور زبان آنها را بررسی می‌کند.
نتیجه آن که در فصل هفتم و نهایی که عنوان «چکیده، جمع‌بندی و دوره‌بندی» بر خود دارد به نوعی دسته‌بندی از یک سو گونه‌شناسانه و از سوی دیگر تاریخی از مجموع رسالات مورد بررسی می‌رسد که در موسیقی‌شناسی ما سابقه‌ی اندکی دارد بی آن که لزوماً دسته‌بندی‌های تثبیت‌شده و معتبر دیگر را نقض کرده باشد.
کار فلاح‌زاده حتی اگر تنها به وجه فهرست‌نویسی آن توجه کنیم در عمل تکمیل آثار پژوهشی دیگری است که حضورشان در نوشتارهای موسیقی فارسی را می‌توان دست‌کم تا نیم قرن پیش پی گرفت. عمده آثار مشابه کار مؤلف سه تا است: نخست مقاله‌ی دنباله‌دار محمدتقی دانش‌پژوه است با عنوان «صد و سی و اند اثر فارسی در موسیقی» که چاپ آن از ۱۳۴۹ آغاز شده و دیگری فهرست توصیفی محمدتقی مسعودیه با عنوان «فهرست نسخ خطی موسیقی ایرانی» و سرانجام یک متن کم‌تر شناخته‌شده در میان اهالی موسیقی با عنوان «فهرست نسخه‌های خطی فارسی» که بخشی در باب موسیقی دارد.
حتی مقایسه‌ی کمّی میان شمار رساله‌های فهرست‌شده -که خود تنها معیار معتبر برای سنجش ارزش کتاب حاضر نیست- نشان می‌دهد که در طول پنج دهه که از چاپ اولین اثر مشابه می‌گذرد شناخت ما از رسالات موسیقی به زبان فارسی افزون شده است. در طول زمانی که از مقاله‌ی دانش‌پژوه تا کتاب فلاح‌زاده گذشته شمار رسالات فهرست‌شده از ۱۳۰ اثر به حدود ۲۰۰ اثر رسیده است چنان که بعضی آثار فهرست‌شده در این کتاب حتی در فهرست توصیفی بسیار کامل مسعودیه نیز فهرست نشده بود. بااین‌همه جنبه‌ی تکمیل‌کننده‌ی کتاب تنها به شمار رسالات افزوده محدود نمی‌شود پردازش تحلیلی اطلاعات نیز که حاوی همسنجی‌هایی با اطلاعات تاریخی ما از تحولات زبان فارسی ادبی و علمی است نسبت به کارهای پیشین گامی رو به جلو محسوب می‌شود.
برخلاف بسیاری از تحقیقات رساله‌شناسانه که در جستجوی «موسیقی ایرانی»اند هدف مؤلف کتاب رساله‌ی موسیقی به زبان فارسی بوده است. به همین دلیل محدوده‌ی جغرافیایی تألیف رسالات و سنت‌های موسیقایی‌ای که هر یک از رسالات به آن پرداخته بوده‌اند گسترده‌تر از آن است که ما معمولاً به آن عادت داریم.
۱ نظر