راهنمای کوک های مختلف برای سنتور

در ادامه ی مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” بنا به درخواست برخی از دوستان در زیر جدول کوک دستگاه های دیگر را خواهم نوشت: اگر دوستان آن مقاله را مطالعه کرده باشند می دانند که آنجا فقط از چگونگی کوک در دستگاه شور سخن رفت. در اینجا برای راحتی در درک کوک های مختلف و اختلاف آنها با یکدیگر مبنای کوک را دستگاه شور فرض می کنم و اختلافی که در دستگا ه های دیگر در مقایسه با شور دارند را می نویسم.

کوک هایی که در زیر بیان میکنم کوک های آکادمیک هستند ولی در موارد نه چندان کمی کوک ها بر اساس نیاز قطعه تغییراتی می کنند.

کوک های آکادمیک در واقع کوک هایی هستند که بتوان با آنها کتاب های دستور سنتور، ردیف ابتدایی، دوره های صبا، سی قطعه چهارمضراب، قطعات موسیقی مجلسی و حتا ردیف میرزا عبد الله را اجرا کرد.

دستگاه شور، خود شامل چند آواز است: ۱ آواز ابوعطا ۲ آواز بیات ترک ۳ آواز افشاری ۴ آواز دشتی و ۵ آواز بیات کرد. که همگی آنها دقیقا مانند دستگاه شور کوک می شوند مگر در موارد خاص که به موضوع ما “فعلا” بی ارتباطند.

دستگاه نوا: عینا مانند دستگاه شور کوک می شود ولی چون شخصیت مستقلی دارد آنرا جزیی از دستگاه شور نمی شناسند.(جای نت “ر بکار” و “ر کرن” در سیم های زرد و سفید میتوانند عوض شوند)

دستگاه سه گاه: کوک آن دقیقا مانند شور است فقط نت “ر” سیمهای سفید نیز کرن کوک می شود. (طریقه ی کوک نت های کرن دار در مقاله ی مذکور آمده است).

دستگاه همایون: مثل کوک دستگاه شور است با اختلافات زیر : نت “می” خرک اول سیم های زرد “بکار” کوک می شود. نت های “سی” در هر سه پوزیسیون “بکار” کوک می شوند (گاهی “سی” پشت خرک “بمل” می شود که در این مورد باید خرک پنجم را کمی به سمت راست کشید). نت “ر” سیمهای زرد “بکار” می شود.

آواز بیات اصفهان: این آواز جزو دستگاه همایون است و دقیقا مانند آن کوک می شود.

دستگاه چهارگاه: مقایسه ی این دستگاه با همایون راحت تر است بدین صورت که کوک چهارگاه را مانند همایون فرض کرده با اختلافات زیر : نت “می” سیمهای سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. (در مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” ذکر شد که هنرجویان تازه کار لازم نیست که سیمهای پشت خرک را کوک کنند بلکه با کوک سیمهای سفید، نتهای پشت خرک تا حد قابل قبولی از نظر آنها کوک خواهد شد). نت “ر” سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “کرن” کوک می شوند. نت “می” خرک هشتم زرد “کرن” و خرک هشتم سیم های سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. نت “فا” خرک نهم سیم های زرد “دیز” کوک می شود.

دستگاه ماهور و راست پنجگاه: مقایسه ی این دو دستگاه نیز با دستگاه شور راحت تر است بدین صورت که باز هم سنتور را عینا” کوک دستگاه شور فرض می کنیم با تغییرات زیر: نت “می” خرک اول سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “بکار” کوک می شوند. نت “لا” سیم های سفید “بکار کوک می شود در حالی که نت “لا” پشت خرک باید همان کوک “لا ی بمل” باقی بماند. برای انجام این کار کافی است خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم. نت “ر” سیم های زرد “بکار” و در سیم های سفید ” کرن” کوک می شوند. گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم های زرد نیز “دیز” کوک می شود.

درباره ی اینکه چه مقدار باید خرک را جابجا کرد: وقتی “لا ی” سفید را “بکار” کوک می کنید “لای” پشت خرک را چک کنید و ببینید که آیا “بمل” شده است (با چراغ سبز) یا خیر. اگر که بود که درست است اگر نبود نسبت به اینکه لای بمل پشت خرک چه مقدار پایینتر یا بالاتر است باید دوباره خرک را کمی جابجا کنید و دوباره “لای” سفید را کوک و “لای” پشت خرک را چک نمایید تا به کوک درست برای هر دو نت “لا” برسید. پیشنهاد می کنم در این مورد از معلم خود کمک بگیرید.

همانطور که می بینید کوک دستگاه های مختلف، اختلاف کمی با یکدیگر دارند و این اختلاف در حد سه یا چهار نت است به جز دستگاه چهارگاه. بنابراین اگر نوازندگان سنتور کمی به کوک اشراف پیدا کنند به نظر من داشتن دو سنتور برای آنها کفایت می کتد، مگر اینکه یرای موارد خاصی از سنتور های “لا کوک” یا “سی کوک” یا سنتور های “ده یا دوازده خرک” بخواهند استفاده کنند.