تئوری نوین بر مبنای آفرینش مدال موسیقی ایران (۲)

همانطور که در قسمت پیش توضیح دادم نقش مد در موسیقی ایران بسیار مهم است و من میکوشم تئوری بر مبنای مدهای ایران بیافرینم. میتوان تصور کرد که موسیقی هر ملتی میتواند به صورت پولیفونی ارائه داده شود ولی اگر قرار باشد از هارمونی غرب همانطور که گفتم برای این منظور استفاده شود، بهتر که از ابتدا گامی در این راه بر نداریم.

زیرا بطور کلی ملودی های موسیقی یا تونال هستند که در این صورت قوانین هارمونی تونال جهت چند صدائی کردن آنها به شیوه موسیقی غربی صدق میکند و تاکنون ما شاهد انواع آن در غرب بوده ایم یا اینکه ملودی ها به خودی خود مدال هستند که در اینصورت قوانین هارمونی تونال غرب علاوه بر اینکه هرگز نمیتواند برای آنها هماهنگی ایجاد کند، به اصالت آنها هم سخت لطمه وارد میکند. قبل از ورود در این بحث جهت روشن شدن موضوع، لازم است توضیحاتی راجع به اختلاف تن و مد بدهیم.

اولا منظور از کلمه “مد” همانطور که اشاره کرده بودم، همان لغت شکل یا طرز نیست که اغلب در هارمونی به صورت مد مینور و مد ماژور از آن استفاده کرده اند بلکه این موضوع اصطلاحی است که سابقه بس طولانی دارد و به زمانهای قبل از تاریخ یعنی تمدن یونان و “ایران باستان” بستگی پیدا میکند.

بطور کلی مدها اشل هایی هستند که قابل انتقال از سطحی به سطح دیگر یک گام دوازده نیم پرده ای میباشند. به این معنی که مثلا ما اگر قطعاتی را که در مایه شور است از نوت لا اجرا کنیم و سپس همان را از نوت “ر” یا “می” و غیره اجرا کنیم، میگویند هر سه شور بود. در صورتی که اگر قطعه ای در تن دو ماژور است در لا ماژور و… اجرا کنیم دیگر موضوع دو ماژور منتفی شده و میگویند قطعه ای در سل ماژور اجرا شد.

بنابراین تن ها در سطوح مختلف یک گام نام خود را نیز تغییر میدهند و نام سطح جدید را میگیرند در حالی که مدها از هر جای سطوح مختلف یک گام نواخته شوند نام آن سطح را به خود نمیگیرند و بنام مد اصلی خوانده خواهند شد.

بنابراین همانطور که تن ها که مبانی هارمونی موسیقی علمی غرب هستند، هرگز نمیتوانند گویای ملودی هایی در مدهای موسیقی ایران باشند، هارمونی مبتنی بر آنها نیز هرگز نمیتواند زینت بخش آوازها و ملودی های موسیقی ایرانی باشد و با اینگونه ملودی ها آرمونی ایجاد کند. با توجه به توضیحات فوق و قبول اینکه دستگاه های موسیقی ایران تونال نیستند بلکه مدال هستند، این سوال مطرح میشود که چه باید کرد…؟

در اینجا نظریه ای بدون هیچ پافشاری در منطقی یا غیر منطقی بودن آن ارائه میدهم البته تمام این تجربیات از آنالیز آثار پدرم (مرتضی حنانه) منشعب میشود.
آثاری که با استفاده از ملودیها و تم های ایرانی با قوانین آرمونی غرب در آمیخته اند و سپس آرمونی متضادی بنام آرمونی زوج شکل گرفت که در نوع خود بینظیر بود.

من با استفاده از آن و تز خودم “نگرش نوین” در صدد احیای این سیستم و ملودی سازی جدید روی مدهای موسیقی ایران و جهان هستم و این تنها کاری است که برای شناخت ویژگیهایی که در موسیقی ما وجود دارد (و این خصوصیات در موسیقی سایر ملل نیست) شناسایی کنیم تا به اصالت موسیقی خودمان کمی نزدیک تر شویم و بتوانیم اثری بیافرینیم که آن هم از ویژگیهای موسیقی
داشته باشد و بتوان به آن عنوان اثر ایرانی را اطلاق کرد.