علی جمادی
۳.۱ ـ آثار تنظیم شده از عارفِ قزوینی
پیرامون این تصنیفها در دیوان عارف و در بسیاری از کتبِ موسیقی توضیحات کافی و وافی آمده است. در این نوشته، آنجا که متن ترانه از خودِ عارف نیست و یا در موردِ تنظیم آهنگ ذکر نکته ای ضروری بنظر رسد به آن اشاره خواهد کرد. در ضمن عارف خود این تصنیفها را نامگذاری نکرده است و نام آنها از نخستین کلماتِ ترانه برگرفته شده و شمارهِ تصنیف از دیوان عارف نیز ذکر گردیده است.
ترتیبِ این شماره ها در دیوان عارف، براساس تقدّم و تأخّر ساخته شدن تصنیف می باشد.
ضمناً اغلبِ این تصنیفها بصورتِ آهنگِ بدون کلام هم اجرا شده است.
۳.۱.۱ ـ نمیدانم چه در پیمانه کردی
(افشاری، یک شاخه گل برنامهِ شماره ۱۴۴)
سومین تصنیفِ عارف که در برنامهِ فوق با صدای الهه اجرا شده است.
۳.۱.۲ ـ نکنم اگر چاره دل هر جائی را
(افشاری، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره ۲۶۰)
چهارمین تصنیفِ عارف که در برنامهِ فوق با صدای الهه اجرا شده است.
۳.۱.۳ ـ هنگام می (از خون جوانان وطن لاله دمیده)
(دشتی، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره ۲۴۶)
هفتمین تصنیفِ عارف که در برنامهِ فوق با صدای الهه اجرا شده است. اجرای بدون کلام این اثر، به گفتگویی میان ارکستر و قره نی میماند و طیّ آن، گلایه ها و فراخوان قره نی را سایر سازها پاسخ می دهند.
۳.۱.۴ ـ نه قدرت که با وی بنشینم
(افشاری، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره)
۳.۱.۵ ـ بلبل شوریده
(ماهور، گلهای رنگارنگ برنامه های شماره ۲۹۳ و ۲۹۳ ب)
تصنیفِ دوازدهم عارف که دوّمین آهنگ در برنامه های فوق بوده و با صدای مرضیه و ترانه ای جدید از رهی معیّری اجرا گردیده است.
۳.۱.۶ ـ از کفم رها شد قرار دل
(افشاری، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره)
تصنیفِ چهاردهم عارف که با صدای مرضیه اجرا شده است.
۳.۱.۷ ـ چه شورها
(شور، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره ۲۴۹)
تصنیف شانزدهم که در زمان حیاتِ عارف در دو صفحه، یکی با صدای قمر و دیگری با صدای ایران خانم ضبط شده و در اردیبهشت سال ۱۳۲۶ در کنسرتِ انجمن موسیقی ملّی و حدود ده سال بعد با صدای بنان در برنامهِ فوق اجرا شده است.
این برنامه حاصل همکاری دو رهبر بزرگِ ارکستر گلها، شادروانان جواد معروفی و خالقی است. تنظیم ارکستر را استاد معروفی و رهبری آنرا خالقی به عهده داشته است. این برنامه با نوآوریها و افزودن قطعاتی همراه است که در میان همه ۴۹۱ برنامه گلهای رنگارنگ به آن جایگاهی ممتاز بخشیده است.
بررسی این تنظیم مجالی دیگر می طلبد. ضمناً خالقی این اثر را زیباترین آهنگِ عارف دانسته هرچند از مکرراتِ زیاد در متن ترانه انتقاد کرده است. برای تفصیل مطلب میتوان به صفحاتِ ۴۲۴ و ۴۲۵ جلدِ اوّل سرگشت موسیقی ایران، چاپ ششم مراجعه نمود.
در برنامهِ فوق غزل آواز نیز از عارف است که با این بیت آغاز می شود:
گدای عشقم و سلطان حُسن شاهِ من است
به حُسن نیتِ عشقم خدا گواهِ من است
۳.۱.۸ ـ رحم ای خدای دادگر کردی نکردی
(بیاتِ ترک، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره)
بیستمین تصنیفِ عارف که با صدای پروین (زهرایی منفرد) اجرا شده است.
۳.۱.۹ ـ گریه کن یا تصنیفِ کلنل
(دشتی، گلهای رنگارنگ برنامهِ شماره ۲۵۰)
در مقدّمهِ این فصل ازین اثر به تفصیل سخن رفته است. غزل آواز این برنامه از خودِ عارف است که با این بیت شروع می شود:
داد حٌسنت به تو تعلیم خودآرائی را
زیبِ اندام تو کرد اینهمه زیبایی را
و با زخمه های پیانوی محجوبی یکی از موثرترین آوازهای دشتی است.
۱ نظر