هارمونی زوج (۲)

همان طور که در آکوردها، هرچقدر بتوانیم نتهای تونال را مضاعف می کنیم، در آکوردهای مدال (زوج) نیز نوتهای مدال که همان ۱ و ۴ هستند می بایست مضاعف گردند (دوبله شوند). این منطق طبیعت اصوات است. با شرایط فوق اگر برای شور کنترمدی بدست بیاوریم چنین اصولی را باید رعایت کنیم:

۱- اگر گام مد، گامی بالا رونده باشد، کنتر مد گامی پایین رونده است. این اصلی منطقی و بدون چون و چراست.

۲- کنترمد چنانچه از اسمش آشکار است، باید علاوه بر حرکت مخالف مد، از اصواتی که مد اصلی از آنها تشکیل شده اند، ترکیب نشده باشد، بلکه شامل اصواتی باشد که هیچ کدام در ساختمان مد به کار نرفته باشند.

۳- اصوات مورد قبول این تئوری بر دو نوع هستند: الف) اصوات اصلی ب) اصوات فرعی
تبصره: منظور از اوتنتیک که ما فقط به عنوان یک اصطلاح استفاده کردیم، همان گام دوازده نیم پرده ای غربی است اما منظور از پلاگال تقسیم گامی بر مبنای موسیقی ایرانی است. همان گامی که ۱۸ قسمتی است و هر دو این گامها در موسیقی ما دارای اعتبار هستند.

۴- اصل همبستگی مد و کنتر مد: رعایت اصل همبستگی بین مد و کنترمدش امری اجباری است، چرا که اگر این اصل رعایت نشود، عدم یکپارچگی هارمونی مدال به وضوح مشاهده می گردد. این اصل عبارت است از اینکه در تشکیل کنترمد، می بایست بالاجبار درجه ۱ و ۴ مد را در ترتیب درجات کنترمد بگنجانیم؛ بطوری که هم مد و هم کنترمد درجه چهارمش که اساس و پایهء سیستم ماست دارای یک صدای واحد باشد. بنابر این گام کنتر مد دوگاه، چنین خواهد شد: بصورت پایین رونده: سل دیز – فادیز – می بمل – ر بکار – دو دیز – سی بکار – لا بکار – سل بکار
که
بعدا در مثالهای نوتی خواهید دید.

بررسی ساختار یک گام مد-نامگذاری درجات یک گام مد

در گذشته گفتم که مدهایی که بطور کلی در سیستم زوج میتوانند مورد استفاده عملی قرار بگیرند مدهای پلاگال میباشند. اما برای روشن تر شدن این موضوع در این بخش می خواهم مدهای «اتنتیک» را نیز بررسی کنم. مد اتنتیک مدی است که از توالی یک پنتاکورد و یک تتراکورد که روی درجه اصلی مد (مدیک) تلاقی می کنند، بوجود آمده باشد.

به عنوان مثال به مد روبرو توجه کنید: re-mi-fa-sol-la-si-do-re از نوت re تا la یک پنتاکورد و از la تاre یک تتراکورد را میتوان تجسم کرد که روی نوت la با هم تلاقی می کنند. نام این مد در روم قرون وسطی «DORIUS» بوده که به علت داشتن پنتاکورد تشکیل دهنده اول و تتراکورد تشکیل دهنده دوم به آن “PRIMUS-AUTHENTUS PROTUS” می گفتند.

«PRIMUS» در اینجا به معنی مد اول یا مکان اول مد است و «AUTHENTUS PROTUS» بیانگر اتنتیک بودن مد یعنی تشکیل شده از یک پنتاکورد اولیه تا نوت اصلی مد دورین است. اما نوع دیگر از همین مد که در واقع مد دورین پلاگال بوده نیز کاربرد بسزایی داشته که به آن «HYPODORIUS» می گفتند. در “HYPODORIUS” جای پنتاکورد اول دورین با تتراکورد دوم آن عوض شده و از یک تتراکورد و یک پنتاکورد الحاقی تشکیل شده است. در واقع به آن در روم مد دوم یا مد در حالت دوم می گفتند. «SECUNDUS-PLAGA PROTI» که همان مد دورین در حالت دوم که خاصیت پلاگال بودن آن کاملا مشخص است.

در روبرو مد پلاگال دورین را می بینید: la-si-do-re-mi-fa-sol-la. در شروع، نوت اصلی یعنی نوت la تا نوت re یک تتراکورد را تشکیل داده و ار re تا la شاهد پنتاکورد تشکیل دهنده دوم که روی نوت re با هم تلاقی می کنند هستیم. نقطه تلاقی در این مد دوم نوت «دومینانت» است به همین سبب به آن مد دوم نیز می گویند، در حالیکه در مد اول نقطه تلاقی پنتاکورد و تتراکورد دوم نوت اصلی مد یعنی مدیک یا همان به اصطلاح تونیک است.

“HYPODORIUS” اگر دارای سی بمل بشود کاملا با مد دوگاه تامپره شده که من در مثالها از آن استفاده می کنم از هر جهت برابر است. حال به سیستم نام گذاری در یک گام مد دوگاه یا همان “HYPODORIUS” می پردازم که این گونه نوشتن اسامی درجات در این نوع هارمونی استفاده بسزایی دارد. دیدیم که گام مد دورین پلاگال یا همان هیپودورین دارای خواص گام مد پلاگال دوگاه ایرانی میباشد. در نامگذاری درجات برای آنکه بتوان از یک سیستم بین المللی بهره جویی کرد، سعی شده از اسامی لاتین استفاده شود که معادل فارسی آنان نیز وجود دارد.

درجات گام مد

درجه اول گام مد یا همان تونیک را در این سیستم (مدیک) یا اصلی «MODIQUE» نام گذاشته ایم. نوت مدیک همان نوت تونیک در تونالیته میباشد ولی چون در اینجا مد مهمتر است، پس با دیدگاهی مدال اسم درجه اول را مدیک مینامیم.
درجه دوم طبعا همان «SUPERMODIQUE» است که با علامت اختصاری SM نشان داده میشود.
درجه سوم همان «SUBDOMINANTE» یا زیرنمایان است که به صورت S از این پس نمایش داده میشود.
درجه چهارم در اینجا همان نوت «DOMINANTE» یا نمایان این مد است.
درجه پنجم در اینجا «QUINTA» یا همان پنجم نام دارد که با علامت اختصاری Q نمایش داده میشود.

درجه ششم همان «SEXTA» یا ششم که با علامت SX نمایان میشود.
درجه هفتم هم «SEPTIMA» که با علامت اختصاری SP نمایان میشود.

آخرین درجه یا همان اکتاو را میشود به نام «FINAL» خوانده و با F آن را نمایش داد.

در قسمت بعدی نام گذاری آکوردها را در یک گام مد خواهیم دید و سپس به اسم گذاری در گام کنترمد مبپردازیم. نیز در آینده همبستگی آکوردها و سیستم مدولاسیون را در هارمونی زوج بررسی خواهم کرد.